Change Management

Dit vakgebied houdt zich bezig met het organiseren en doorvoeren van organisatieveranderingen en de controle daarop.

“The Only Constant in Life Is Change”

– Heraclitus

Change Management in het kort

Change Management, of verandermanagement, is het vakgebied dat zich richt op het effectief begeleiden van veranderingen binnen organisaties. In een tijdperk van voortdurende technologische, maatschappelijke en vooral ecologische transities is het vermogen om succesvol te veranderen essentieel voor het voortbestaan en de groei van organisaties. Het hoofdstuk laat zien dat verandermanagement draait om het ontwerpen, plannen en implementeren van veranderingen, waarbij zowel de harde kant (structuren, processen, systemen) als de zachte kant (cultuur, gedrag, leiderschap) centraal staan. Succesvol veranderen vraagt om het overbruggen van de kloof tussen de huidige en gewenste situatie, het vergroten van verandervermogen en het kiezen van passende veranderstrategieën. Het vakgebied is interdisciplinair en combineert inzichten uit onder meer organisatiekunde, psychologie, communicatie en milieukunde om veranderingsvraagstukken holistisch aan te pakken.

Lees verder

Binnen het hbo-onderwijs is Change Management een belangrijk onderdeel van opleidingen in het economisch domein. Studenten leren onder andere over de rol van leiderschap, communicatie en cultuur, het omgaan met weerstand, het betrekken van stakeholders en het creëren van draagvlak. Ze maken kennis met diverse modellen, zoals het model van Lewin, het Prosci ADKAR-model, Kotter’s 8-stappenmodel, het IOV-model en het DINAMO-model. Deze modellen bieden handvatten om veranderprocessen te analyseren en te begeleiden, zowel op individueel als op organisatieniveau.

Duurzaamheid zorgt voor nieuwe aanleidingen en uitdagingen binnen het vakgebied. Veranderingen worden steeds vaker gedreven door duurzaamheidsdoelen, zoals de transitie naar circulaire bedrijfsmodellen, integratie van ESG-doelstellingen en cultuurverandering richting brede waardecreatie en inclusiviteit. Dit vraagt om het betrekken van brede stakeholderbelangen, interdisciplinair samenwerken en het omgaan met weerstand tegen duurzame verandering, zowel intern als extern. De toekomst van change management ligt in transformatief veranderen: een verschuiving van een primair financieel perspectief naar een breed duurzaamheidsperspectief, waarin stakeholder waarde en aandacht voor ecologische en sociale impact centraal staan. Dit vereist nieuwe vormen van leiderschap, continue wendbaarheid en het centraal stellen van mensen, diversiteit en inclusie.

Voor het hbo-onderwijs betekent dit dat studenten moeten worden voorbereid op een rol als veranderaar die kan schakelen tussen strategie en praktijk, met aandacht voor duurzaamheid, ethiek, technologie en mensgericht leiderschap. Interdisciplinaire en praktijkgerichte werkvormen, zoals co-creatie, participatief ontwerp en living labs, zijn essentieel om studenten de vaardigheden en het verandervermogen bij te brengen die nodig zijn om duurzame verandering in de praktijk te realiseren.

Best practices

Wat

In dit hoofdstuk Change Management onderzoeken we hoe duurzaamheid het vakgebied verandermanagement verandert. We verkennen hoe duurzaamheidsvraagstukken nieuwe eisen stellen aan veranderprocessen en hoe klassieke verandermodellen moeten worden aangevuld met nieuwe strategieën, vaardigheden en vormen van leiderschap. Studenten leren reflecteren op de relatie tussen duurzaamheid en change management, en ontwikkelen een transformatieve aanpak waarbij brede waardecreatie, stakeholderbetrokkenheid en maatschappelijke impact centraal staan

Waarom

Een hoofdstuk over duurzaamheid in change management is essentieel omdat organisaties steeds vaker te maken krijgen met complexe duurzaamheidsvraagstukken, zoals de transitie naar circulaire businessmodellen, integratie van ESG-doelstellingen en cultuurverandering richting brede waardecreatie. Duurzame verandering vraagt om meer dan het aanpassen van processen; het vereist een fundamentele shift in denken, organiseren en samenwerken, waarbij stakeholderbelangen, ethiek en langetermijnimpact centraal staan. Toekomstige professionals moeten leren hoe zij verandertrajecten kunnen begeleiden die niet alleen economisch, maar ook sociaal en ecologisch waardevol zijn.

Inleiding

Het vakgebied Change Management

Waarom is het vakgebied op aarde en waar gaat het in de kern over?

Het vakgebied Change Management bestaat omdat organisaties continu moeten inspelen op interne en externe veranderingen, zoals technologische innovaties, veranderende klantbehoeften, wetgeving en steeds vaker ook duurzaamheidsvraagstukken. In de kern draait het om het ontwerpen, plannen en implementeren van veranderingen, waarbij zowel de harde kant (structuren, processen, systemen) als de zachte kant (cultuur, gedrag, leiderschap) centraal staan. Succesvol verandermanagement vraagt om het overbruggen van de kloof tussen de huidige en gewenste situatie, het vergroten van verandervermogen en het kiezen van passende veranderstrategieën (Caluwé & Vermaak, 2016; Kotter, 2012; Marcus & Van Dam, 2023). Change Management is interdisciplinair en combineert inzichten uit onder meer organisatiekunde, psychologie, sociologie, communicatie, bedrijfskunde, techniek en milieukunde om veranderingsvraagstukken holistisch aan te pakken. Dit vraagt om een gedeelde taal, een open houding voor verschillende perspectieven en leiderschap dat samenwerking tussen disciplines stimuleert. Het vakgebied kent zowel een descriptief aspect (hoe verlopen veranderingen in organisaties?) als een prescriptief aspect (hoe kun je veranderingen effectief sturen?).

Huidige invulling

Wat is de huidige invulling binnen het hbo onderwijs?

Binnen het hbo is Change Management een belangrijk onderdeel van management- en bedrijfskundeopleidingen. Studenten leren:

De rol van leiderschap, communicatie en cultuur in verandertrajecten.
Omgaan met weerstand, het betrekken van stakeholders en het creëren van draagvlak.
Praktische vaardigheden zoals het opstellen van veranderplannen, het uitvoeren van stakeholderanalyses en het ervaren een verandering als onderdeel van een team.
Verschillende veranderstrategieën en -modellen, zoals Lewin’s veranderingsmodel, het Prosci ADKAR-model, Kotter’s 8-stappenmodel, het het IOV-model, DINAMO-model zijn in het HBO onderwijs terug te vinden. Hieronder een korte samenvatting:

Lewin’s Change Management Model
Dit klassieke model bestaat uit drie fasen: Unfreeze, Change en Refreeze. Eerst wordt de bestaande situatie ‘ontdooid’ om ruimte te maken voor verandering, vervolgens wordt de verandering doorgevoerd, en tot slot wordt de nieuwe situatie ‘bevroren’ om deze te verankeren in de organisatie. Het model helpt om medewerkers stap voor stap mee te nemen in het veranderproces (Lewin, 1947).

Prosci ADKAR Model
Het Prosci ADKAR-model richt zich op het begeleiden van individuele of team verandering als basis voor succesvolle organisatieverandering. ADKAR staat voor Awareness (bewustzijn van de noodzaak), Desire (de wens om mee te doen), Knowledge (kennis over hoe te veranderen), Ability (het vermogen om te veranderen) en Reinforcement (het borgen van de verandering). Het model helpt om individuen stap voor stap door het veranderproces te leiden en barrières te identificeren en aan te pakken (Hiatt, 2006).

Kotter’s 8-Stappenmodel
John Kotter ontwikkelde een model dat een duidelijke leidraad voor het leiden van grootschalige verandertrajecten. Het model heeft acht opeenvolgende stappen, zoals het creëren van urgentie, het vormen van een leidende coalitie, het ontwikkelen en communiceren van een visie, het wegnemen van obstakels, het realiseren van korte-termijnsuccessen en het verankeren van de verandering in de organisatiecultuur (Kotter, 2012).

IOV-model (Integraal Organisatie- en Veranderingsmodel)
Het IOV-model helpt bij het analyseren, plannen en uitvoeren van organisatieveranderingen door tien samenhangende elementen, zoals strategie, verandervermogen, veranderingsstrategie, leiderschap en evaluatie. Het model legt nadruk op het afstemmen van alle voorwaarden binnen de organisatie en het concreet vormgeven van het veranderproces (Boonstra & Van der Vlist, 2019).

DINAMO-model
Het DINAMO-model is een evidence-based instrument om veranderbereidheid in organisaties te meten en te vergroten. Het model kijkt naar drie hoofdcomponenten: moeten (ervaren noodzaak), willen (motivatie en betrokkenheid) en kunnen (competenties en middelen). Met behulp van veertien meetschalen wordt inzichtelijk waar knelpunten zitten, zodat gerichte interventies mogelijk zijn (Metselaar, 1997).

Change Management en duurzaamheid

Hoe wordt de beroepspraktijk uitgedaagd door duurzaamheid?

Duurzaamheid vraagt niet perse om inhoudelijke verandering van het vakgebied Change Management, maar zorgt voor nieuwe of andere aanleidingen of onderwerpen voor verandering. Duurzaamgeidsuitdagingen zijn anders van aard, wat betekent dat men rekening moet houden met brede stakeholderbelangen. Dat gaat bijvoorbeeld om interdisciplinair samenwerken in en buiten de organisatie, in de keten upstream en downstream of juist met de lokale omgeving.

Voorbeelden van uitdagingen:

Transitie naar circulaire bedrijfsmodellen en duurzame productieketens.
Integratie van ESG-doelstellingen in strategie en operatie.
Cultuurverandering gericht op brede waardecreatie en inclusiviteit.
Omgaan met weerstand tegen duurzame verandering, zowel intern als extern.

Toekomstvisies

Wat zijn de (verschillende) visies op/ideeën over de toekomst van deze functie/het vakgebied? En wat vraagt dit van het onderwijs?

Transformatief veranderen

Een verschuiving van een primair financieel perspectief, gericht op shareholder value en winstmaximalisatie, naar een breed duurzaamheidsperspectief waarin stakeholder value en aandacht voor ecologische en sociale impact centraal staan, vraagt om een diepgaande verandering in denken, doen en organiseren. Dit is geen simpele aanpassing van beleid of processen, maar een fundamentele verandering van het organisatiedenken en -handelen. Zo vindt er een ware paradigmawisseling plaats: de organisatie verschuift van winst als hoogste doel naar een balans tussen economische, ecologische en sociale waarden, ook wel bekend als de triple bottom line. Daarbij ontstaan nieuwe waarden en normen, met meer aandacht voor langetermijnwaarde, maatschappelijke verantwoordelijkheid en het welzijn van mens en planeet. Ook vraagt deze transformatie om andere vormen van leiderschap, waarbij transformationeel leiderschap belangrijker wordt en de nadruk ligt op inspireren, verbinden en het stimuleren van collectief leren (Wierdsma & Swieringa, 2011). Van Uden (2024) bevestigd dit en benadrukt dat in het licht van duurzaamheid “changing management” een belangrijk onderdeel is van de “management of change”. Het kritisch bevragen van het management en het vernieuwen van het denken van het management is daar een cruciaal onderdeel van. Wat uiteindelijke ook kan resulteren in het vervangen van (een deel van) het management.

Wendbaarheid en continue verandering

Organisaties moeten steeds sneller en flexibeler kunnen reageren op veranderingen, waardoor change management verschuift van een projectmatige aanpak naar een continu proces van leren, experimenteren en aanpassen (Marcus & Van Dam, 2023). Daarbij is het waardevol om inspiratie te halen uit praktijken buiten de traditionele managementwereld, zoals kunst, sport en theater. Het benutten van onzekerheid, dubbelzinnigheid en het creëren van speelruimte zijn volgens Van Uden (2024) essentiële kwaliteiten om effectief om te gaan met complexe duurzaamheidsvraagstukken.

Duurzame verandering als norm

Verandertrajecten worden steeds vaker gedreven door duurzaamheidsdoelen. Veranderaars moeten in staat zijn om duurzaamheid te integreren in strategie, processen en gedrag, en brede waardecreatie centraal te stellen (Noordhoff, 2023).

Mensgericht en inclusief veranderen

De toekomst van Change Management ligt in het centraal stellen van mensen: aandacht voor diversiteit, inclusie, welzijn en het betrekken van alle stakeholders bij verandering. Dit vraagt om empathisch leiderschap en het creëren van psychologische veiligheid (Caluwé & Vermaak, 2016).

Wat vraagt dit van het onderwijs?

Het hbo-onderwijs moet studenten voorbereiden op een rol als veranderaar die kan schakelen tussen strategie en praktijk, met aandacht voor duurzaamheid, ethiek, technologie en mensgericht leiderschap. De huidige tools kunnen daarvoor prima gebruikt worden alleen de uitganspunten van de huidige tools veranderen, de normen, waarden en doelstellingen achter de tools moeten transformatief benaderd worden door meervoudige waarde centraal te stellen. Dat kan men als docent doen door stil te staan bij de nieuwe uitganspunten en samen met studenten te ervaren wat verschillende perspectieven doen met de waarom, wat en de hoe van veranderen. Interdisciplinair en praktijkgericht leren zijn hier cruciaal om de studenten dit te laten ervaren en om ze te laten (Noordhoff, 2023; Vereniging Hogescholen, 2021).

Concretisering

Om duurzaamheid effectief te integreren in het vakgebied change management is het essentieel dat docenten studenten leren werken met participatieve en praktijkgerichte benaderingen. Co-creatie vormt hierbij een kerncompetentie: veranderaars moeten in staat zijn om stakeholders, zoals medewerkers, klanten en leveranciers, actief te betrekken bij het ontwikkelen van duurzaamheidsvisies en -strategieën. Dit kan bijvoorbeeld door het toepassen van participatief ontwerp, waarbij design thinking-workshops worden ingezet om gezamenlijk tot innovatieve oplossingen te komen (Brown, 2009). Ook community-based learning is waardevol; hierbij faciliteren studenten dialoogsessies tussen gemeenten en bedrijven, waardoor zij leren om verschillende belangen te verbinden en samen te werken aan duurzame transitieopgaven (Bringle & Hatcher, 2002).

Naast deze benaderingen kunnen docenten gebruikmaken van specifieke verandermodellen die duurzaamheid centraal stellen. Het Flexible Change Model, met de fasen awakening, mobilization, acceleration en realization, biedt een gestructureerde aanpak voor het begeleiden van duurzame transities, waarbij het creëren van urgentiebesef en het borgen van resultaten centraal staan (Weggeman, 2007). ESG-integratiekaders zijn eveneens relevant, omdat zij metrische doelstellingen, zoals CO₂-reductie, combineren met gedragsverandering en stakeholderdialoog, waardoor duurzaamheid breed wordt verankerd in verandertrajecten.

Tot slot zijn praktijkgerichte en activerende werkvormen onmisbaar om studenten voor te bereiden op hun toekomstige rol als verandermanager. Living labs bieden studenten de kans om aan echte casussen te werken, bijvoorbeeld door samen met externe partners bedrijfsprocessen te herontwerpen voor een circulaire economie (Veeckman et al., 2013). Actiegericht leren, zoals het uitvoeren van rollenspelen waarin weerstand tegen duurzame verandering wordt gesimuleerd en vervolgens samen met peers wordt gereflecteerd en bijgestuurd, bevordert het experimenteren, samenwerken en kritisch denken (Revans, 2011). Door deze interdisciplinaire en onderzoekende benadering ontwikkelen studenten de vaardigheden en het verandervermogen die nodig zijn om duurzame verandering in de praktijk te realiseren.

Materialen

Mogelijke leerdoelen

De student kan duurzaamheid integreren in verandertrajecten.
De student kan klassieke modellen aangepast en moderne verandermodellen toepassen op organisatievraagstukken.
De student ontwikkelt een transformatieve veranderaanpak.

Lesmaterialen

Boeken

Van duurzaamheid naar deep change. Handvatten voor moed, zelfzorg en meer impact maken (Manu Busschots, 2024):
Systemisch Transitiemanagement (Maaike Thiecke & Bianca van der Zeeuw)
Bottom Up! (Floor de Ruiter)

Websites en tools

Online cursussen

MOOC Driving business towards the Sustainable Development Goals
SDG Academy; verschillende cursussen die over change management gaan

Literatuurlijst

Boonstra, J. J., & Van der Vlist, R. (2019). Change Management: Het Integraal Organisatie- en Veranderingsmodel (IOV-model). Noordhoff Uitgevers.

Bringle, R. G., & Hatcher, J. A. (2002). Campus–community partnerships: The terms of engagement. Journal of Social Issues, 58(3), 503–516. https://doi.org/10.1111/1540-4560.00273

Brown, T. (2009). Change by design: How design thinking transforms organizations and inspires innovation. Harper Business.

Caluwé, L. de, & Vermaak, H. (2016). Leren veranderen. Kluwer.

Hiatt, J. (2006). ADKAR: A model for change in business, government and our community. Prosci Learning Center Publications.

Kotter, J. P. (2012). Leading Change. Harvard Business Review Press.

Lewin, K. (1947). Frontiers in group dynamics: Concept, method and reality in social science; social equilibria and social change. Human Relations, 1(1), 5–41. https://doi.org/10.1177/001872674700100103

Marcus, J., & Van Dam, N. (2023). Handboek organisatie en management. Noordhoff.

Metselaar, E. E. (1997). Van weerstand naar veranderingsbereidheid: Validatie van het DINAMO-instrument. Vrije Universiteit Amsterdam

Noordhoff Uitgevers. (2023). Verandermanagement.

Vereniging Hogescholen. (2021). Samenhang en achtergrond thema’s – Verdiepingsdocument.

Lean Six Sigma Groep. (2024, 11 oktober). Wat is Change Management?

Moore. (2021, 1 januari). Change management: hoe pakt u dat aan?

Revans, R. W. (2011). ABC of action learning (2nd ed.). Gower.

Van Uden, J. (2024). Impact: meetbaar ongemak. Lectoraat Change Management, De Haagse Hogeschool. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van lectoraatchangemanagement.nl/2024/06/04/impact-meetbaar-ongemak/

Veeckman, C., Schuurman, D., Leminen, S., & Westerlund, M. (2013). Linking Living Lab characteristics and their outcomes: Towards a conceptual framework. Technology Innovation Management Review, 3(12), 6–15. https://doi.org/10.22215/timreview/748

Weggeman, M. (2007). Leidinggeven aan professionals? Niet doen! Scriptum.

Contact met hogescholen die hier al mee bezig zijn

Wil je ontdekken hoe er in de onderwijspraktijk al gewerkt wordt, of ben je op zoek naar werkende voorbeelden die je direct kunt toepassen? Die brengen we in kaart. Wil je in contact komen met collega’s? Laat dit dan via ons contactformulier weten en we kunnen je in contact brengen met collega’s die hier al in de praktijk mee bezig zijn.

voorbeelden

Neem contact op

Lees verder

vakgebieden

Verder verdiepen?

Ontmoet collega’s die ook aan de slag willen
Stel je vragen en ga in gesprek
Leer samen met anderen nieuwe (manieren voor) economieonderwijs

Kijk naar de cursussen

Neem contact op

Inhoudsopgave

Klik op een item hieronder om direct naar dit onderdeel te gaan.