Dit kernvak in het kort

Bedrijfsethiek gaat over de vraag: wat vinden we wenselijk en waardevol? Enerzijds is dit een softe vraag, die vaak makkelijk terzijde wordt geschoven. Het bedrijfsleven kan een harde plek zijn, waar het soms vechten is om te overleven. Dan sneuvelt al gauw de ethiek. Niemand dwingt je immers om ethisch te handelen, terwijl je wel door harde externe krachten wordt gedwongen om bijvoorbeeld de wet te volgen, en om als bedrijf financieel gezond te blijven. 

Anderzijds is het juist de kern. Als wat een bedrijf doet niet goed voelt voor de medewerkers en andere stakeholders, is het moeilijk vol te houden. Het verzuim gaat omhoog, de samenwerking verslechtert, de bedrijfscultuur zakt in. En andersom: wanneer de ethische drijfveren sterk zijn, krijgen bedrijven vaak bijzondere dingen voor elkaar. Denk aan Tony Chocolonely dat inbrak op de markt voor cacao en daar de standaarden fundamenteel veranderde, of Fairphone dat het ‘right to repair’ op de kaart wist te zetten in de anonieme, zeer competitieve wereldwijde tech-industrie.

Daarnaast heeft ethiek een grote strategische waarde. Een helder ethisch kompas vertelt je vaak waar de juridische kaders en consumentenvoorkeuren in de toekomst heen zullen bewegen. Wie dus ethiek weet te verweven in de kern van de bedrijfsvoering, heeft daar alvast een voorsprong die moeilijk na te bootsen is. 

Natuurlijk, ook hier geldt Keynes’ beroemde citaat: The market can stay irrational longer than you can stay solvent. Wie te ver voor de troepen uit loopt gaat ten onder, en dan verliezen alle stakeholders. Maar ook dit is een ethische afweging: hoe balanceren we het belang van impact op natuur en maatschappij, met de belangen van werknemers (betekenis, stabiliteit, werkdruk), de belangen van investeerders (betekenis, rendement), en de speelruimte ten opzichte van concurrenten? In dit alles geldt: een helder ethisch kompas geeft rust. 

Voor dit vakgebied geldt dus vooral dat de relevantie ervan toeneemt. De aanpassingen die gewenst zijn voor het toekomstbestendiger maken van dit vakgebied, zitten hem dan ook vooral in de invulling ervan. 

Zo wordt Bedrijfsethiek momenteel in veel hbo economieopleidingen versnipperd – als losstaand vak – of helemaal niet aangeboden. Terwijl bedrijfsethische vraagstukken voor steeds meer vakgebieden steeds relevanter worden. Denk bijvoorbeeld aan supply chain management maar ook aan marketing en accounting. 

Daarnaast is de huidige invulling vaak descriptief en theoretisch van aard, terwijl ethische vraagstukken zoals duurzaamheidsuitdagingen altijd met een zekere normativiteit gepaard gaan. Hier op gestructureerde en doordachte wijze mee om kunnen gaan, kan studenten en bedrijven enorm helpen om zich door de vele grijze gebieden te navigeren. En juist de casussen uit de praktijk lenen zich hier goed voor.

Tot slot ligt de focus van het vakgebied vooralsnog vooral op het organisatieniveau en de corporate vorm hiervan. Terwijl het, in de woorden van lector Bedrijfsethiek Jelle van Baardewijk, juist gaat om het ‘nemen van verantwoordelijkheid voor de wereld’. En hoewel dit soms op gespannen voet kan staan met bedrijfsbelangen, is dat zeker niet altijd het geval. Zoals Melanie Rieback in haar colleges benoemt ‘ethics has market value’.
Wil je hier mee aan de slag? Dan raden we je hoofdstuk 3 van het boek Principles of management: practising ethics, sustainability, responsibility van Oliver Laasch aan. Naast ontwikkelingen in het vak deelt hij ook praktijkvoorbeelden. Wil je bedrijfsethiek graag breder in je opleiding integreren? Houd dan het werk van Kim Meijer bij de HAN in de gaten, die een complete leerlijn bedrijfsethiek heeft opgebouwd.