“The most important work today is both highly systemic and deeply personal“
~ Lucas Simons &
André Nijhof
Met deze uitdaging gaat onderwijs niet over de vorming van personen maar om de vorming tot persoon te willen zijn. Het is deze kwestie die ik op het oog had met de term ‘subjectificatie’ – hoe we kinderen en jongeren kunnen ondersteunen en uitdagen niet louter object van invloeden van ‘buiten’ te zijn, maar juist ook subject van hun eigen leven te zijn. ~ Gert Biesta
Het is misschien wel de centrale vraag binnen duurzaamheidsvraagstukken: moet verandering vanuit het systeem of de persoon komen?
Het antwoord is natuurlijk: allebei. Wij hebben ‘het’ systeem gecreëerd en worden tegelijkertijd beïnvloed door datzelfde systeem. Het is dus belangrijk om hier kritisch naar te leren kijken zonder jezelf erbuiten te plaatsen. Je bent er namelijk hoe dan ook onderdeel van. En dat betekent dat je je ertoe te verhouden hebt.
Zoals we in de hoofdstukken Systeem van dit kader bespreken, zijn systemen sturend maar niet allesbepalend. Er is altijd ruimte en daar zit ook je persoonlijke vrijheid. En je invloed. Daarbij kan je de mensen om je heen en de wereld waarin je opereert niet uit het oog verliezen. Zij helpen ons en leggen ons tegelijkertijd grenzen op.
Het verkennen van deze persoonlijke ruimte in relatie tot de wereld is een belangrijk onderdeel van onderwijs in het algemeen. Daarnaast is het relevanter dan ooit gezien de grote uitdagingen van onze tijd (zie hoofdstuk 1.2). En vanwege het sterke verband dat deze uitdagingen hebben met de inrichting van ons economisch systeem en bedrijfsleven, is het met name relevant voor het hbo economieonderwijs.
Maar wat vraagt dit precies van het hbo economieonderwijs? En hoe kan zij hier concreet invulling aan geven?
Binnen de meeste kerncurricula van het hbo economieonderwijs is er al aandacht voor de student in de vorm van studiecoaching en/of een leerlijn professionele vaardigheden. Dit is een mooi startpunt maar niet voldoende voor het opleiden van ‘change agents’.
In dit stuk vertrekken we vanuit een whole-person approach waarbij de student als persoon centraal staat. Het sluit daarmee aan op wat Gert Biesta subjectificatie noemt: de verkenning van de eigen vrijheid en volwassenheid.
In het verkenningsrapport spreekt men van het opleiden van change agents met impact, die nieuwe waardesystemen kunnen toepassen én ontwikkelen. Zeker voor dat laatste, het op proactieve wijze vormgeven aan verandering, is subjectificatie van belang. Want als iets uit jezelf moet komen, moet je dat zelf wel kennen.
Maar niet alleen vanuit de ambitie van het economisch domein is er steeds meer aandacht voor persoonsvorming. Ook het werkveld vraagt in toenemende mate om studenten die weten waar ze voor staan. Een enquête onder 100 Nederlandse MKB’ers wijst zelfs uit dat zij dit belangrijker achten dan hoge cijfers. Daarnaast kampt het onderwijs in den brede – en het hbo economie onderwijs in het bijzonder – met lage studentmotivatie en is er – mede door de afnemende studentenaantallen – toenemende aandacht voor studiesucces.
Onderzoek wijst uit dat het vroegtijdig in de studie laten reflecteren op de eigen levensdoelen, zowel studiemotivatie als studentwelzijn bevordert (Hudig, 2023). En dat laatste is misschien ook wel de belangrijkste reden: aandacht voor de persoonlijke doelen, drijfveren en talenten van studenten bevordert het welbevinden (Hudig, 2023). Dit is op zichzelf al van grote waarde, zeker gezien de alarmerende cijfers omtrent de mentale gezondheid van studenten, en heeft daarnaast ook invloed op studiemotivatie.
Aandacht voor de persoonlijke dimensie van onderwijs is dus immer relevant en gewenst. En dit kan niet los gezien worden van de relatie tot anderen en de wereld. Voor de verschillende onderdelen van deze dimensie geldt dan ook dat ze sterk samenhangen en op elkaar voortbouwen.
Dit hoofdstuk
Het eerste hoofdstuk begint klein: “Ik”. Hierin staat het leren kennen en kunnen sturen van jezelf centraal. Dit onderdeel gaat over (professionele) identiteit en persoonlijk leiderschap en raakt aan aspecten als zelfbewustzijn, welzijn en motivatie. Van daaruit kan de student vervolgens verbinden met de omgeving, zoals anderen en de rest van de wereld om hen heen.
In het tweede hoofdstuk gaan we dan ook in op relaties: “Ik en de ander”. Dit is geen overbodige luxe voor ‘change agents’ in de dop: voor het realiseren van veranderingen is immers altijd ‘de ander’ nodig. Leren samenwerken is niets nieuws, maar het inzicht dat we via contact met anderen ook onszelf beter leren kennen, kunnen we veel krachtiger inzetten in het hbo.
Daarna gaan we breder: “Ik en de wereld. Wat heeft die nodig en wat kan en wil jij daar aan bijdragen? Wat de wereld volgens de student nodig heeft, kan hij of zij koppelen aan diens eigen verlangen, levenservaringen en kwaliteiten.
We sluiten het deel Persoon af met een voorstel voor concretisering en integratie van de besproken materie in het onderwijs. Dit doen we door tools, inspiratiebronnen,lesmaterialen, experts en best practices uit het hbo te delen.
Lees verder
Noot: losse hoofdstukken, integraal onderwijs
Voor ons gehele referentiekader geldt dat de verschillende onderdelen niet los van elkaar staan. We pleiten er dus niet voor om voor elk van de onderdelen losse vakken, modules of projecten te organiseren maar de dimensies van het referentiekader juist in samenhang te behandelen.
Zoals de titels “Ik” “Ik & de Ander” en “Ik & de Wereld” al laten zien, bouwen de hoofdstukken in deze dimensie op elkaar voort. Dat komt doordat ze onlosmakelijk verbonden zijn. Met het oog op de toepassing van dit referentiekader is er toch voor gekozen dit in drie hoofdstukken op te knippen. Dit maakt het zichtbaarder uit welke verschillende aspecten de persoonlijke dimensie (bijvoorbeeld in de vorm van een leerlijn) zou kunnen bestaan.
Zo’n leerlijn is breder dan de professionele vaardigheden die in huidige “persoonlijke leerlijnen” vaak centraal staan. Het gaat dus niet alleen om de student als professional maar de student als persoon. Het is ook breder dan persoonlijke vaardigheden an sich. De student als persoon is namelijk geen op zichzelf staand persoon maar een relationeel wezen dat zich heeft te verhouden tot anderen en de wereld om haar heen.
Verder verdiepen?
- Ontmoet collega’s die ook aan de slag willen
- Stel je vragen en ga in gesprek
- Leer samen met anderen nieuwe (manieren voor) economieonderwijs
