Persoon: Ik & de Ander
“Het is verbazingwekkend wat je kunt bereiken als het je niet uitmaakt wie de eer krijgt.” – Harry Truman
Dit hoofdstuk in het kort
Klik hier voor de korte versie
Interpersoonlijke vaardigheden zijn van strategisch belang voor effectieve samenwerking en vormen een cruciaal onderdeel van toekomstbestendig onderwijs, met name in het kader van duurzaamheid. Waar intrapersoonlijke vaardigheden zich richten op de relatie met jezelf, ligt bij interpersoonlijke vaardigheden de nadruk op het vermogen om efficiënt samen te werken binnen teams en met diverse belanghebbenden. Hoewel deze vaardigheden vaak worden genoemd in vooraanstaande raamwerken voor duurzaamheidsonderwijs, wijzen Brundiers en Wiek (2017) erop dat bestaande lijsten soms tekortschieten. Zij breiden deze daarom uit met zes essentiële vaardigheden die specifiek gericht zijn op duurzaamheid: effectieve en empathische communicatie, samenwerking binnen teams, impactvol stakeholder-engagement, responsief projectmanagement, geavanceerd continu leren, en preventieve zelfzorg.
Van deze zes vaardigheden worden geavanceerd continu leren en preventieve zelfzorg verder behandeld in hoofdstuk IK, gezien hun sterke overlap met intrapersoonlijke vaardigheden. De overige vier sluiten aan bij de Interpersonal Development Goals (IDG’s) 3 en 4, die respectievelijk ‘relating’ en ‘collaborating’ benadrukken.
Responsief projectmanagement, dat apart wordt behandeld, is gericht op het realiseren van projectdoelstellingen binnen de kaders van tijd, budget en andere beperkingen, terwijl rekening wordt gehouden met onzekerheden en obstakels. In de context van duurzaamheid is dit bijzonder relevant omdat dergelijke projecten vaak te maken hebben met veranderende waarden en gedragingen. Responsief projectmanagement stelt teams in staat om flexibel om te gaan met deze uitdagingen en hun aanpak bij te sturen om een positieve impact te realiseren.
IDG 3: Relating focust op het vermogen om relaties te cultiveren met anderen, toekomstige generaties en de biosfeer. Deze vaardigheid stelt studenten in staat om waardering, empathie, bescheidenheid en compassie te ontwikkelen. Dit wordt ondersteund door oefeningen zoals ‘cultivating awe’, ‘deep listening’, en ‘empathy walk’, die studenten helpen om op een empathische en compassievolle manier relaties aan te gaan met de wereld en de mensen om hen heen.
IDG 4: Collaborating richt zich op het ontwikkelen van vaardigheden voor effectieve samenwerking met diverse belanghebbenden. De nadruk ligt hier op communicatieve vaardigheden, co-creatie, een inclusieve mindset en het opbouwen van vertrouwen. Studenten leren door oefeningen zoals ‘restorative dialogue’ en ‘stakeholder interviews’ om constructieve dialogen te voeren en met conflicten om te gaan. Daarnaast ontwikkelen ze co-creatieve technieken voor samenwerking in een omgeving van psychologische veiligheid.
Diversiteit en interculturele vaardigheden spelen een belangrijke rol in IDG 4. Studenten leren via oefeningen zoals ‘socially inclusive research’ en ‘inclusive decision-making’ om verschillende perspectieven in besluitvorming te integreren en om macht, privilege en positionaliteit te begrijpen. Vertrouwen, een essentieel aspect van effectieve samenwerking, wordt versterkt door oefeningen zoals ’triggering team trust’, waarbij studenten technieken leren om vertrouwensrelaties op te bouwen en te onderhouden. Storytelling wordt ingezet om anderen te inspireren en te mobiliseren voor gezamenlijke doelen.
Binnen het hoger onderwijs bieden deze oefeningen en tools een solide basis voor de ontwikkeling van interpersoonlijke vaardigheden die niet alleen onmisbaar zijn voor samenwerking in duurzame projecten, maar ook breed toepasbaar zijn in professionele contexten.
Wil je direct aan de slag? De Transition Makers Toolbox biedt concrete oefeningen per IDG. Voor IDG 3 en 4 vind je relevante tools voor ‘relating‘ en ‘collaborating‘, evenals een aanbevolen oefening voor diep luisteren, een essentiële vaardigheid voor duurzame verbinding en verandering.
Hoewel dit wellicht minder voor de hand lijkt te liggen binnen het economisch hbo-onderwijs, wordt hier op verschillende plekken al invulling aan gegeven. Zoek je praktijkvoorbeelden of inspiratie? Bekijk dan de volgende casestudies voor concrete toepassingen.
Bachelor Business Innovation – InHolland
Master Circulaire Economie – HAN
Minor Betekeniseconomie – Hogeschool Rotterdam
Wat
Interpersoonlijke vaardigheden zijn essentiële competenties voor effectieve samenwerking en communicatie in het kader van duurzaamheid. Deze vaardigheden gaan over het vermogen om goed samen te werken in teams en met diverse belanghebbenden. Onderzoekers Brundiers en Wiek (2017) benadrukken dat deze vaardigheden cruciaal zijn voor duurzaamheidseducatie en bieden daarom een aanvulling op de standaard lijst met zes specifieke interpersoonlijke vaardigheden die in de context van duurzaamheid van belang zijn. Deze vaardigheden zijn gelinkt aan de Inner Development Goals (IDG’s), zoals empathie, communicatie, en co-creatie, en worden in concrete oefeningen en tools vertaald.
Waarom
Het ontwikkelen van interpersoonlijke vaardigheden is van belang omdat samenwerking en communicatie essentieel zijn om duurzaamheidsdoelen te behalen. In contexten die om duurzame verandering vragen, zijn specifieke vaardigheden zoals responsief projectmanagement onmisbaar om effectief om te gaan met weerstand en obstakels. Door deze vaardigheden gericht te ontwikkelen, kunnen toekomstige professionals beter inspelen op de complexe uitdagingen van duurzaamheid en beter samenwerken met diverse stakeholders. Dit versterkt hun vermogen om positieve veranderingen te realiseren in samenwerking met anderen.
Inleiding
In duurzaamheidseducatie zijn naast inhoudelijke kennis ook sociale en emotionele vaardigheden onmisbaar. Terwijl intrapersoonlijke vaardigheden de relatie met jezelf betreffen (die beschrijven we bij Ik), richten interpersoonlijke vaardigheden zich op de interactie met anderen. Deze vaardigheden zijn cruciaal voor succesvolle samenwerking en effectieve communicatie binnen diverse teams en in overleg met (uiteenlopende) belanghebbenden.
Interpersoonlijke vaardigheden
Waar intrapersoonlijke vaardigheden over de relatie met jezelf gaan, gaan interpersoonlijke vaardigheden over de interactie met anderen. Ook hier is de wetenschap het over eens: ze worden in alle leidende frameworks voor duurzaamheidseducatie genoemd als cruciaal onderdeel.
Interpersoonlijke vaardigheden kunnen worden samengevat als het vermogen om goed samen te kunnen werken in teams en met verschillende stakeholders (Brundiers & Wiek, 2017).
Ook dit is een breed begrip. En hier wordt – zeker in het hoger beroepsonderwijs – altijd wel in enige vorm aandacht aan besteed.
Toch is de standaard lijst aan interpersoonlijke vaardigheden in de context van duurzaamheid vaak niet voldoende, zo concluderen Brundiers & Wiek (2017:1). In hun artikel vullen ze de wetenschappelijk gevalideerde lijst interpersoonlijke vaardigheden dan ook aan met een zestal vaardigheden die in de context van duurzaamheid van belang zijn. In tabel 3 hieronder benoemen we deze en koppelen we ze waar mogelijk aan de IDG’s waarmee ze veel overlap hebben.
Het artikel van Brundiers & Wiek (2017) is hier gratis te downloaden. Naast dat ze uitgebreider op de competenties ingaan, bespreken ze ook hun lessons learned uit een testcase in het hoger onderwijs waar je wellicht inspiratie uit kunt halen. Op p. 8 staat een visuele weergave van de invulling van dit project
| Interpersoonlijke vaardigheden Brundiers & Wiek (2017) | IDG framework |
|---|---|
| Effective & compassionate communication | IDG 3 “empathy & compassion”IDG 4 “communication skills” |
| Collaborative teamwork | IDG 4 ”co-creation skills” |
| Impactful stakeholder engagement | IDG 4 “co-creation skills” |
| Responsive project management | – |
| (Advanced continuous learning)Valt onder “Ik”, zie hoofdstuk 3.1 en IDG1 “being” → openness & learning mindset | |
| (Preventative self-care) Valt onder “Ik”, zie hoofdstuk 3.1 kopje “welzijn” | |
Responsive project management
Responsief project management wordt omschreven als het gestructureerde proces van het bereiken van voorgestelde projectuitkomsten binnen een gegeven tijdsframe, budget en overige beperkingen. Een belangrijke maatstaf voor succes hierbij is of kernstakeholders de projectuitkomsten accepteren en gebruiken (Brundiers & Wiek, 2017:6).
Algemene projectmanagement vaardigheden zijn waardevol binnen elke professionele omgeving. Contexten waarin een bijdrage aan duurzaamheid nagestreefd wordt, vragen om specifiek responsief projectmanagement omdat verandering op dit vlak gepaard gaat met verschuivingen in mindsets, waarden en gedrag (Brundiers & Wiek, 2017:6). Projectleiders en hun teamleden stuiten hierbij dus onvermijdelijk op obstakels en weerstand. Responsief projectmanagement maakt het mogelijk een project door deze uitdagingen heen te manoeuvreren en navigeren door positieve veranderingen te plannen en tegelijkertijd rekening te houden met onzekerheden die om tussentijdse aanpassingen vragen.
De koppeling met de IDG’s (Relating & Collaborating)
IDG 3 ‘Relating’
IDG 3 ‘Relating’ gaat over:
Het waarderen van, zorgen voor en verbonden voelen met anderen, zoals onze buren, toekomstige generaties of de biosfeer, helpen ons om meer rechtvaardige en duurzame systemen en samenlevingen te creëren voor iedereen.
Vervolgens wordt in het IDG framework de term Relating gesplitst in vier onderdelen: Waardering, Verbondenheid, Bescheidenheid, Empathie en compassie. Elk hiervan wordt in de onderstaande tabel verder gedefinieerd, aangevuld met concrete oefeningen en tools en mogelijke leeruitkomsten.
Bijvoorbeeld: de oefening ‘Deep listening’ onder het vierde kopje, Empathie en Compassie, moedigt studenten aan om aandachtig en empathisch te luisteren, waarbij nieuwsgierigheid en compassie in hun reacties worden gestimuleerd. Diep luisteren is gebaseerd op inzichten uit de psychotherapie, neurowetenschappen en het boeddhisme (Oliver, 2003) en dient als een methode die groepsleden in staat stelt om onproductieve patronen te identificeren en om te zetten in constructievere interacties. Vooral in situaties waarin geen onmiddellijke antwoorden of duidelijke oplossingen voorhanden zijn, zijn de vaardigheden van diepgaand luisteren onmisbaar.
| Aspecten, definities en oefeningen IDG 3 “Relating”(interpersoonlijke vaardigheden) | |||
| Aspect | Definitie | Oefening en tools | Leeruitkomsten |
| Algemeen IDG-toolkit | |||
| Waardering | Je verbinden met anderen en de wereld om ons heen met een gevoel van waardering, dankbaarheid en blijdschap. | Oefeningen Cultivating awe | De student kan met waardering, dankbaarheid en vreugde met anderen en de wereld omgaan door ontzagservaringen mogelijk te maken. |
| Verbondenheid | Je sterk verbonden voelen met een groter geheel en / of daar deel van uitmaken, bijvoorbeeld in een gemeenschap, de mensheid of het wereldwijde ecosysteem. | Oefeningen Enhancing sensorial connectedness Story sharing | De student heeft een sterk gevoel verbonden te zijn met een groter ecosysteem. |
| Bescheidenheid | Handelen in overeenstemming met de situatie zonder je bezig te houden met iemands eigenbelang. | Nog niet ontwikkeld. | |
| Empathie en compassie | Op vriendelijke wijze, empathisch en compassievol je verbonden kunnen voelen met anderen, jezelf en de natuur en aandacht besteden aan gezamenlijk leed. | Oefeningen Inviting non-human stakeholders Deep listening Empathy walk | De student kan omgaan met een breed scala aan mensen en het publieke welzijn dienen. De student is in staat om met vriendelijkheid, empathie en mededogen met anderen en zichzelf om te gaan en daarmee samenhangend leed aan te pakken. |
IDG 4: Collaborating
De omschrijving van IDG 4 ‘Collaborating’ luidt:
Om gezamenlijk vooruitgang te realiseren bij gedeelde zorgen moeten we ons vermogen ontwikkelen om alle belanghebbenden -inclusief hun individuele waarden,
skills en competenties- te betrekken bij onze aanpak.
Vervolgens wordt in het IDG framework de term Collaborating gesplitst in vijf onderdelen: Communicatie skills, Co-creatie skills, Inclusieve Mindset en Interculturele Vaardigheden, Vertrouwen en Mobilisatie skills. Elk hiervan wordt in de onderstaande tabel verder gedefinieerd, aangevuld met concrete oefeningen en tools en mogelijke leeruitkomsten.
Neem bijvoorbeeld Fostering Collaborative Creativity, onder het tweede kopje, Co-creatie skills. In deze oefening leren studenten hoe ze brainstormsessies kunnen ontwerpen en begeleiden. De docent legt kort het doel uit: studenten vaardigheden geven om co-creatiesessies te faciliteren met verschillende brainstormtechnieken. Het belang van een inclusieve en samenwerkende sfeer wordt benadrukt, waarna studenten nadenken over technieken om dit te bereiken. Vervolgens worden enkele brainstormtechnieken toegelicht, zoals snelle ideeënvorming en brainwriting, inclusief de voor- en nadelen van elke techniek.
Daarna gaan de studenten in kleine groepen aan de slag met een interactieve opdracht. Ze gebruiken een gekozen techniek om ideeën te genereren en bespreken daarna de effectiviteit. In het laatste deel van de sessie doen de studenten een rollenspel waarin ze een echte co-creatiesessie nabootsen. Na afloop reflecteren ze op hun ervaring en geven elkaar feedback, om zo hun vaardigheden als facilitator te verbeteren.
| Aspecten, definities en oefeningen IDG 4 “Collaborating”(interpersoonlijke vaardigheden) | |||
| Aspect | Definitie | Oefeningen en tools | Leeruitkomsten |
| Algemeen IDG-toolkit | |||
| Communicatie skills | Belangstellend kunnen luisteren naar anderen, oprechte dialogen voeren, helder eigen standpunten naar voren brengen, constructief en opbouwend omgaan met conflicten en communicatie aanpassen en afstemmen op verschillende groepen. | Oefeningen Restorative dialogue Stakeholder interviews Listening assessment | De student is in staat om individueel en collectief te reflecteren op een actueel moment in de klas, waarbij hij de onderliggende waarden van zijn handelen en de diversiteit aan (ethische) perspectieven identificeert om een open dialoog aan te gaan. |
| Co-creatie skills | Skills en motivatie om met verschillende stakeholders duurzame samenwerkingsrelaties op te bouwen in een sfeer die zich kenmerkt door psychologische veiligheid en oprechte co-creatie. | Oefeningen Fostering collaborative creativity | De student kan brainstormtechnieken toepassen om ideatiesessies te ontwikkelen en te faciliteren, gekenmerkt door psychologische veiligheid. |
| Inclusieve Mindset en Interculturele Vaardigheden | Het willen en kunnen omarmen van diversiteit en daarbij mensen en groepen betrekken met verschillende perspectieven en achtergronden. | Oefeningen Socially Inclusive Research Inclusive Decision-Making | De student is in staat zijn begrip van macht, privilege en positionaliteit toe te passen om praktische onderzoeksrichtlijnen te ontwikkelen en te implementeren die inclusiviteit in onderzoeksontwerp garanderen. De student is in staat een inclusieve mentaliteit toe te passen en deel te nemen aan een democratische dialoog om besluitvormingsprocessen te vergemakkelijken. |
| Vertrouwen | Betrouwbaarheid kunnen tonen en duurzame vertrouwensrelaties creëren. | Oefeningen Triggering Team Trust Dialogue interviews | De student kan vertrouwen tonen en vertrouwensrelaties opbouwen en onderhouden. |
| Mobilisatie skills | Skills in het kunnen inspireren en mobiliseren van anderen om te streven naar gezamenlijke doelen. | Oefeningen The Power of Storytelling | De student kan storytellingtechnieken toepassen om anderen te inspireren en te mobiliseren om deel te nemen aan een gemeenschappelijk doel. |
De Ander kan in dit geval bijvoorbeeld een klasgenoot zijn, of een familielid, een docent, een opdrachtgever of een stakeholder van een project waar de student aan werkt.
Lees verder
Leerdoelen, tips & tricks, materialen, contacten
Praktische suggesties en lesvormen
Lezen
- Theory U, ontwikkeld door Otto Scharmer, biedt een model voor diepgaand leren, leiderschap en innovatie. Het richt zich op hoe individuen, teams en organisaties kunnen reageren op complexe uitdagingen door vanuit een andere mindset te werken. De aanpak wordt inmiddels omarmd door veel bedrijven en ook in het bedrijfskundeonderwijs is er veel enthousiasme voor.
- Op deze pagina vind je een uitleg van Theory U waarbij het gekoppeld wordt aan de IDG’s
- Hier vind je een toolbox gebaseerd op Theory U
- The Empowerment Dynamic (TED), ontwikkeld door David Emerald, biedt een positieve benadering om uit de negatieve dynamiek van het “Drama Driehoek” (slachtoffer, aanklager, redder) te stappen. In plaats van als slachtoffer te reageren op problemen, moedigt TED aan om een Creator te worden, gericht op doelen en mogelijkheden. Dit model stimuleert een verschuiving van probleemgerichte naar oplossingsgerichte interacties, waarbij mensen anderen zien als Challenger (die groei aanmoedigt) en zichzelf als Coach (die anderen helpt hun eigen oplossingen te vinden). TED bevordert persoonlijke verantwoordelijkheid, empowerment en proactief leiderschap.
- In dit korte boekje wordt de kern van TED verhalend toegelicht.
Tools
- Saxion heeft het EYE model ontwikkeld, waarmee ze hun persoonlijke leerlijn vorm geven.
- Windesheim heeft meerdere tools ontwikkeld:
- HOME | valuecreators (valuecreators-whc.com)
- Resiliency Labs – YouTube
- Resiliency Labs (EN).pdf
- Het programma genaamd Agency, waarin studenten leren om hun hoofd met hun hart te verbinden en concrete impact te maken.
- De Hogeschool Arnhem Nijmegen ontwikkelde deze openbaar toegankelijke toolbox voor de master circulaire economie.
- De Hogeschool Rotterdam ontwikkelde deze toolbox, inclusief veel inzichten op het creëren van veilige leeromgevingen.
En nog veel meer tips over het toepassen van de persoonsdimensie in het onderwijs vind je op de Tools pagina.
Verder verdiepen?
- Ontmoet collega’s die ook aan de slag willen
- Stel je vragen en ga in gesprek
- Leer samen met anderen nieuwe (manieren voor) economieonderwijs
