De in hoofdstukken Ik en Ik & de Ander besproken intra- en interpersoonlijke vaardigheden hebben op zichzelf waarde. Voor studenten zelf, voor de organisaties waar zij in komen te werken en voor de maatschappij. En ook het onderwijs heeft er baat bij: aandacht voor deze aspecten kunnen motivatie en welzijn bevorderen (Hudig, 2023). 

Daarnaast zijn ze een opstap naar het laatste aspect van de persoonsdimensie die in dit hoofdstuk centraal staat: de verhouding tot de wereld. Zoals figuur 4 en de titels van de hoofdstukken laten zien, bouwen de hoofdstukken in dit onderdeel van het referentiekader op elkaar voort. 

En zeker voor dit laatste aspect is het belangrijk te benadrukken dat dit volgt op de eerdere aspecten. Waar je intra- en interpersoonlijke vaardigheden zou kunnen behandelen zonder iets met “de wereld” te doen, is dat andersom niet aan te raden. Prof. Ginie Servant Miklos deed onderzoek naar duurzaamheidseducatie en ontwikkelde op basis hiervan een Experimental Pedagogics Framework. In haar onderzoek kwam ze tot de conclusie dat er een groot gat zit tussen de traditionele focus van de onderwijspedagogiek in Nederland (gebaseerd op cognitieve psychologie, oftewel “hoe we leren”) en het bespreken van de grote maatschappelijke uitdagingen van onze tijd. Vaak wordt dit onderwerp vermeden óf er wordt direct met de vele crises gestrooid. Maar beiden werken niet goed, zoals ook figuur 2 over transformatief leren laat zien. Het zorgt ervoor dat studenten in verschillende weerstand- of copingsmechanismen schieten. Hiervoor is bredere aandacht voor de student als persoon en de inzicht in, en vaardigheden voor, interactie met anderen van cruciaal belang.

Oftewel: je zou in theorie iets kunnen doen met 3.1 “Ik” en 3.2 “Ik & de Ander” zonder de aspecten van dit hoofdstuk aan te raken. Maar als je iets wil met “Ik & de Wereld” kunnen de aspecten uit de eerdere twee hoofdstukken eigenlijk niet ontbreken. 

Hoe “Ik & de Wereld” voortbouwt op “Ik” en “Ik & de Ander” kunnen we het best illustreren aan de hand van donuts.

Je hebt er vast wel eens van gehoord, de Donuteconomie van Kate Raworth. De boodschap van dit model: onze economische activiteiten moeten plaatsvinden binnen de ecologische grenzen van de planeet en boven het sociale fundament dat de mensheid nodig heeft om te kunnen floreren.

Inmiddels ontwikkelen de donuts zich steeds verder. Bijvoorbeeld naar het organisatieniveau. De “doughnut for business” geeft inzicht in de factoren die organisaties kunnen helpen of juist hinderen in het bijdragen aan duurzaamheid. Meer hierover vind je in hoofdstuk Holistische Organisatie.

En nu is er ook een donut op het persoonlijke niveau, ontwikkeld door dr. Angela Stoof. Je vindt deze in figuur 5 hieronder. Een uitgebreide uitleg vind je in haar boek Perspectief (een aanrader! hier vind je een inkijkexemplaar). Ook vind je op de bijbehorende website de afbeelding van dit model en de overige modellen die ze in haar boek bespreekt. Mits de bron wordt vermeld zijn deze gratis te gebruiken in het onderwijs.

“Ik” “De wereld”
Waar de grenzen van Raworth’s systeemdonut vaststaan, is dat niet het geval bij Stoof’s persoonlijke donut. De keuzeruimte voor hoopvol handelen kunnen we zelf vergroten. En dat op zich is al hoopvol!

De grenzen van deze donut bestaan namelijk uit twee vaardigheden die we kunnen ontwikkelen: systeemintelligentie en emotionele intelligentie. Systeemintelligentie is het vermogen om analytisch te leren kijken naar de oude systemen die ten grondslag liggen aan de grote maatschappelijke transities van onze tijd (Stoof, 2024:30). Meer hierover vind je in de hoofdstukken Systeemdenken en Transities. 

Emotionele intelligentie is de vaardigheid om wijs te leren omgaan met de diverse emoties die in onszelf worden opgeroepen als logische reactie op pijnlijke informatie en gebeurtenissen in de wereld om ons heen (Stoof, 2024: 30). Meer hierover vind je in ons hoofdstuk “Ik”, meer specifiek in het aspect “zelfbewustzijn” van IDG 1 “Being”.

Buiten deze grenzen zijn we een speelbal van onze emoties en van de chaos waarmee een veranderende wereld gepaard kan gaan (Stoof, 2024:30). Binnen deze grenzen bevindt zich de sweet spot waarin mensen hoopvol kunnen handelen. Dat betekent dat we een verschil kunnen maken in een wereld vol verandering, als uniek individu, te midden van anderen.

In deze ruimte kunnen we tot weloverwogen keuzes komen. Door te onderzoeken, overwegen, onszelf beter te leren kennen als uniek individu, onze wijsheid aan te boren en onze plek te ontdekken te midden van anderen (Stoof, 2024:30).

Van hieruit kunnen we onszelf de volgende vragen stellen en hier een eigen antwoord op formuleren:

1. Wat is er aan de hand?
2. Wat doet dit met mij?
3. Op welke manier wil ik handelen?

In de rest van dit hoofdstuk gaan we aan de hand van IDG 2 “thinking” en 5 “acting” in op de aspecten die hiervoor nodig zijn. In onderstaande tabellen vind je bijpassende oefeningen en leeruitkomsten. We sluiten het hoofdstuk af met tools, best practices en experts uit het hbo economieonderwijs die hier elk op eigen wijze invulling aan geven in hun lessen.

Wat hierbij helpt 

Vlieg het aan vanuit positiviteit

Niet moeten, voetafdruk verkleinen etc. Maar vanuit verlangen, liefde, wensen. Focus meer op de “handafdruk” van de student in plaats van de voetafdruk. Bij Saxion gebruiken ze hier het Eye-model voor. 

Geef keuzevrijheid

Geef studenten keuzevrijheid in het selecteren van thema’s waar ze mee aan de slag willen. Bij de opleiding Business Innovation aan Inholland Doen ze dat als volgt: In het eerste jaar kunnen studenten 8 ‘personal learning units’ kiezen (van yoga tot digital marketing), en 8 personal learning experiences (expo organiseren, alumni netwerk, of iets externs). Daarnaast krijgen ze een brede lijst thema’s aangeboden, waar ze zelf wat mee kunnen doen. Een voorbeeld: met het thema ‘biodiversiteit’ van de lijst is één groepje aan de slag gegaan met ‘biodiversiteit in de grachten van Amsterdam’. Daarbij letten docenten op dat ze het wel binnen hun eigen span of control houden en niet concluderen ‘de overheid/het bedrijfsleven moet dit straks gaan oplossen’.  

Doe het samen

Laat studenten elkaar helpen. Ouderejaars kunnen de nieuwerejaars helpen, de vormen voor mentoring en peer support zijn zeer divers. Bij Global Project & Change Management aan de hogeschool van Windesheim doen ze dat aan de hand van resilience labs en communities.

Oefening wereldbeelden – Ine Mols

Om een start te maken met jezelf verhouden tot de wereld, kan het helpen om je wereldbeeld letterlijk in beeld te brengen. Daarvoor dient de volgende collage opdracht. Aan de studenten wordt gevraagd twee collega’s te maken over hoe zij de toekomst zien: een doembeeld (waar zijn ze bang voor) en een droombeeld (waar hopen ze op). Het helpt om hierbij direct een set prikkelende afbeeldingen aan te bieden, die op verschillende manieren geïnterpreteerd kunnen worden.

Hierbij kan je als docent zelf een kaartenset ontwikkelen, of bestaande kaartensets kopen, zoals deze.

In zowel de opdracht als de materialen wordt op deze manier expliciet ambiguïteit ingezet. Hoe de student de opdracht interpreteert biedt daarmee ook al inzicht. Richt de student het doembeeld en het droombeeld op de toekomstige carrière, op een levenspad of juist op de maatschappij als geheel? Wanneer er verschillen in interpretatie zijn, kan het waardevol zijn de collage nog aan te vullen, zowel in de persoonlijke als in de maatschappelijke richting. 

De collages krijgen uiteraard pas werkelijk waarde door deze te bespreken. Bijvoorbeeld in tweetallen of klassikaal, wanneer de groepsgrootte dit toelaat. Interessante vervolgvragen kunnen daarbij zijn:

• Kun je toelichten wat er op je droombeeld staat? 
• Welke gebeurtenissen in het heden zorgen ervoor dat je doembeeld er zo uitziet? 
• Zijn we als maatschappij op dit moment dichter bij je droombeeld of dichter bij je doembeeld? Is dat anders wanneer je kijkt op de schaal van Nederland, Europa of de hele wereld? 
• Wat is er nodig om te zorgen dat we als maatschappij dichter bij je droombeeld komen?
• Maak je persoonlijk al bepaalde keuzes om te zorgen dat je dichter bij je droombeeld komt? 

Schrijfoefening purpose – uit Yeager et al., 2014

Deze schrijfoefening stimuleert het zelfoverstijgend denken en bevordert een gevoel van purpose. Uit het onderzoek hierop blijkt dat dit weer een positief effect heeft op doorzettingsvermogen, het vermogen om diep te kunnen leren en studieresultaten.

“Hoe zou de wereld een betere plek kunnen zijn?” 

Soms is de wereld niet eerlijk, en daarom denkt iedereen dat het op een bepaalde manier beter zou kunnen. Sommige mensen willen dat er minder honger is in de wereld, anderen willen minder vooroordelen, en anderen willen weer minder geweld of ziekte. Andere mensen willen heel veel andere veranderingen, kijk maar naar het klimaat of de geestelijke gezondheidszorg. Op welke manieren zou de wereld volgens jou een betere plek kunnen zijn? Denk erover na waarin jij zou willen bijdragen, en hoe, om een betere wereld te maken voor anderen?

Stap 1: Schrijf hier 10-15 minuten over. Dagdroom en laat je gedachten vrij gaan. Maak je niet druk over spelfouten. Wees ambitieus en let niet op hoe realistisch het beeld is.

Stap 2 (optioneel): Bespreek op basis van je geschreven reflectie met je medestudent een kans of probleem in de wereld waar jij aan zou willen bijdragen.
Uit onderzoek bleek dat studenten die van docenten een geschreven notitie ontvingen bij deze oefening het effect op purpose groter werd, in het bijzonder voor lager-presterende studenten (Reeves et al., 2023). De notitie bevatte de volgende statement: “Ik geef je deze opdracht omdat ik denk dat je de potentie hebt om een interessante baan te krijgen en het leven van mensen op een dag beter te maken, mits je je vaardigheden ontwikkelt tijdens opdrachten als deze.” De manier hoe docenten met studenten omgaan en communiceren kan dus een grote rol spelen bij purpose ontwikkeling.