Supply Chain Management
In onze (hyper)geglobaliseerde economie zijn de toeleveringsketens waarin bedrijven opereren langer en breder verspreid dan ooit tevoren. Supply chains zullen blijven bestaan en deze moeten we goed kunnen beheren.
“Sustainability is not a one-off course but a new business fundamental”
– Financial Times, January 8, 2024
Supply Chain Management in het kort
Supply Chain Management (SCM) speelt een belangrijke rol in de hedendaagse economie. SCM beheert de hele productieketen, van grondstof tot eindgebruiker, met als doel verspilling te minimaliseren en waarde te creëren. Het vakgebied heeft zich ontwikkeld van een tactische functie gericht op logistiek en kostenbesparing tot een strategische discipline die duurzaamheid, technologie en globalisering integreert.
Lees verder
De uitdagingen van vandaag – zoals klimaatverandering en milieudruk, geopolitieke spanningen en pandemieën – vereisen een verschuiving van lineaire supply chains naar circulaire en veerkrachtige (resilient) supply chains en het terugdringen van emissies. De noodzaak hiervoor is niet per se de financiële waarde, maar meer de bredere maatschappelijke en ecologische waarden. In het nieuwe Landelijke Opleidingsprofiel Logistiek ‘Eigen Kleur’ wordt die meervoudige waarde ook als kern van het vakgebied bestempeld. Technologieën zoals ERP en e-commerce hebben SCM getransformeerd en hebben gezorgd voor veerkrachtige, data-gedreven ketens.
In het onderwijs ligt de focus op het voorbereiden van toekomstige SCM-professionals op deze complexiteit. Studenten moeten niet alleen processen optimaliseren maar ook strategisch nadenken over de impact van supply chains op milieu, maatschappij en bedrijfsdoelen. Nieuwe modellen zoals het SCOR-framework en regelgeving zoals de EU Corporate Sustainability Due Diligence Directive onderstrepen het belang van samenwerking tussen ketenpartners en een bredere kijk op waardecreatie.
Kortom, SCM speelt een sleutelrol in de transitie naar een duurzamere economie en vereist zowel technische als strategische vaardigheden van toekomstige professionals.
Wil je weten hoe je hier concreet vorm aan kan geven in jouw opleiding? Dit zijn mooie voorbeelden uit het hbo (economie)onderwijs:
- Logistics Management – NHL Stenden
- Master Sustainable Business Transition – HU
Wat
Supply Chain Management (SCM) gaat over het slim organiseren van toeleveringsketens; alle ketenschakels van grondstof (delving) tot de eindgebruiker, maar ook steeds nadrukkelijker over de stappen daarna. Het vakgebied draait niet meer uitsluitend om efficiëntie en kostenbesparing, maar steeds meer om bredere maatschappelijke en ecologische waarden. De ontwikkeling van lineaire ketens – gericht op maximale winst en minimale kosten – maakt plaats voor circulaire, veerkrachtige en technologiegedreven netwerken die duurzaamheid, meervoudige waarde en innovatie centraal stellen.
Waarom
De uitdagingen van deze tijd, zoals klimaatverandering, geopolitieke instabiliteit en sociale ongelijkheid, maken duidelijk dat supply chains anders georganiseerd moeten worden. Bedrijven lopen tegen grenzen aan als ze blijven denken in traditionele winstmaximalisatie en lineaire ketens waarbij ze alleen focussen op efficiencyverbeteringen. De toekomst vraagt om ketens die niet alleen economisch rendabel, maar ook sociaal en ecologisch verantwoord zijn. Supply chain professionals in het werkveld spelen hierin een cruciale rol door te sturen op transparantie, duurzaamheid en samenwerking binnen de gehele keten.
Inleiding
In onze (hyper)geglobaliseerde economie zijn de (toeleverings-)ketens waarin bedrijven opereren langer en breder verspreid (internationaler) dan ooit tevoren.
Zolang we niet in geheel zelfvoorzienende lokale economieën leven, zullen we supply chains houden en deze moeten kunnen beheren. Hoe de ‘nieuwe economie’ ook vorm gaat krijgen, supply chain management blijft dus een relevant vakgebied. Daarbij kan het ook een cruciale rol spelen in de transitie richting een duurzamere economie. De supply chain manager overziet vanuit haar rol namelijk de gehele keten en is daarbij met de taak belast om waardeverlies te identificeren en verminderen.
Door dit begrip op te rekken en waardeverlies breder (vanuit meervoudige waarden) aan te vliegen kan de supply chain manager een cruciale rol spelen in de transitie richting een duurzame economie. Door hierbij samen met ketenpartners op te trekken kunnen er grotere stappen gezet worden dan wanneer ieder bedrijf zelfstandig meervoudige waarden probeert te realiseren. Een level playing field is dan een belangrijke randvoorwaarde en daar ligt een rol voor de overheid.
Het artikel Sustainable supply chain management and green technologies biedt een uitgebreid overzicht van 362 publicaties over de ontwikkelingen en trends in SSCM (sustainable supply chain management) en duurzame technologieën. De auteurs identificeren belangrijke onderzoeksthema’s, trends en samenwerkingsnetwerken binnen dit vakgebied. De studie benadrukt de groeiende aandacht voor duurzaamheid in supply chains en de rol van technologische innovaties bij het bevorderen van milieuvriendelijke praktijken. Ze komen op basis hiervan tot de volgende conclusies:
- Toenemende aandacht: Er is een significante toename in onderzoek naar SSCM en groene technologieën, wat wijst op het groeiende belang van duurzaamheid in bedrijfsstrategieën.
- Kernonderwerpen: Belangrijke thema’s zijn onder andere groene inkoop, duurzame productie, circulaire economie en de implementatie van milieuvriendelijke technologieën in supply chains.
- Samenwerking: Er is een sterke internationale samenwerking tussen onderzoekers en instellingen, wat bijdraagt aan de verspreiding en ontwikkeling van kennis op dit gebied.
- Toekomstige richtingen: De studie suggereert dat toekomstig onderzoek zich zou moeten richten op het kwantificeren van de impact van groene technologieën op supply chain prestaties en het verkennen van de integratie van digitale innovaties zoals blockchain en het Internet of Things (IoT) in SSCM.
Deepdive
(S)SCM vraagt om een brede blik
Duurzame Waardeketens en Meervoudige Waarden
Onderzoek naar duurzame waardeketens benadrukt het belang van economische, sociale en ecologische waarden in de supply chain. Het artikel “Dimensions of sustainable value chains” pleit ervoor dat waardeketenanalyses sociale en ecologische dimensies integreren om gedeelde waarde te creëren.
Supply Chain Sustainability (Risk) Management
Een andere benadering richt zich op risicobeheer binnen complexe supply chains. Hier wordt gekeken naar het minimaliseren van milieuschade, het verbeteren van sociale omstandigheden (zoals eerlijke lonen en arbeidsomstandigheden) en ethische aspecten. Dit type aanpak kijkt nu misschien nog vooral naar reputatierisico’s, maar het helpt natuurlijk ook bij het realiseren van positieve economische en maatschappelijke effecten (artikel van Arthur D. Little).
Het toepassen van een brede blik levert ook vragen op. Hoe kun je waardeverlies of waardecreatie in de brede zin van het woord opsporen? En kun je hierbij samenwerken binnen je eigen keten, of zelfs binnen je bedrijfstak, in plaats van te concurreren?
In onderstaand stuk gaan we nader in op de kern van het vakgebied supply chain management, de huidige invulling die het krijgt binnen het (hbo) onderwijs, de verhouding tot de duurzaamheidsvraagstukken van onze tijd en de visies op de toekomst. We sluiten af met concrete handvatten, input voor lesmaterialen en experts binnen het hbo op toekomstbestendig supply chain management.
Wat is Supply Chain Management?
Waarom is het vakgebied op aarde en waar gaat het in de kern over?
De term supply chain werd voor het eerst gebruikt in 1905 in een artikel van The Independent. Keith Oliver, een Britse expert in logistiek, introduceerde in 1982 de bredere term “supply chain management” in een interview met de Financial Times. Dit wordt soms ten onrechte verward met het eerste gebruik van “supply chain” als term. Voor deze tijd bestonden er al wel netwerken van leveranciers, producenten/fabrikanten en consumenten, maar werden deze nog niet integraal benoemd en bestudeerd.
De massaproductie die vanaf de jaren ‘20 een vlucht nam, veranderde de toeleveringsketens ingrijpend. Het op grote schaal en zo efficiënt mogelijk produceren van goederen vereiste standaardisatie van producten en specialisatie van producenten, met de lopende band van Ford als toonbeeld van dat laatste (Giunipero & Denslow, 2022). Hierdoor fragmenteerde de supply chain en nam het belang van integraal management hiervan toe.
Hoewel integraal management in de praktijk al plaatsvond, duurde het toch nog even voordat dit zich omzette in een specifiek vakgebied: pas in de jaren ‘80 werd er voor het eerst officieel gesproken van supply chain management.
In de kern gaat supply chain management over maximale waardecreatie door verschillende soorten verspilling en voor verschillende partijen te minimaliseren.
Supply chain management is het systematisch en strategisch coördineren van de gehele productiestroom van een product of dienst, vanaf het winnen van de onbewerkte componenten tot aan de levering aan de eindgebruiker. Supply chain management heeft als doel het zo efficiënt mogelijk organiseren van de samenwerking tussen actoren en functies zowel binnen als buiten het eigen bedrijf, zodat tijd, kosten en verspilling geminimaliseerd worden en zo optimale waardecreatie voor de eindgebruiker (en een concurrentievoordeel voor het bedrijf) gerealiseerd kan worden. De functies waar hierbij aan gedacht moet worden zijn bijvoorbeeld productie, inkoop, verkoop, magazijn en transport. Actoren zijn bijvoorbeeld de klant/eindgebruiker en leverancier. Binnen het vakgebied staat de beheersing van drie stromen centraal: 1) geldstromen, 2) goederen/materiaalstromen en 3) informatiestromen.
In deze benadering loopt de supply chain tot de gebruiksfase van een product. Voor een circulaire benadering, maar ook voor meervoudige waardecreatie, ontstaat er behoefte aan extra inzichten en tools waarmee ook de fasen van gebruik, afdanken en circulair maken van producten beheerst kan worden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan ondersteunende supply chains voor reparatie (onderdelen voor het verlengen van de gebruiksfase), of het verwerken van afvalstromen. De complexiteit hiervan moet niet worden onderschat. Denk aan een grondstoffendatabank in de gebouwde omgeving, waar het initiatief van het Madaster zich op richt.
Huidige invulling
Wat is de huidige invulling van het vak SCM binnen het hbo onderwijs?
Het vakgebied supply chain management heeft zich ontwikkeld tot een breed vakgebied waarin verschillende onderdelen van zowel de interne bedrijfsvoering als externe samenwerking samenkomen. Daarmee heeft het zich ontwikkeld van een tactische functie gericht op kostenbesparing en ‘het eind van de keten’ (downward supply chain) tot een strategische discipline die bij de gehele productieketen betrokken is en waarbij het algehele concurrentievoordeel en de maximale waardecreatie voor de eindgebruiker centraal staan.
Daarin is het kernvak erg procesgericht. Een proces kan gedefinieerd worden als een set activiteiten die worden ondernomen om vooraf gedefinieerde uitkomsten te realiseren (SCOR). De SCOR processen beschrijven de activiteiten die een toeleveringsketen moet uitvoeren om te voldoen aan het primaire doel van het uitvoeren van klantorders (SCOR). Het SCOR-model is een krachtige tool om supply chain-processen te structureren en te verbeteren. Het procesgerichte karakter zorgt ervoor dat alle activiteiten worden afgestemd op het centrale doel van het bedienen van klanten. Dit maakt het model breed toepasbaar en een fundamentele bouwsteen van effectief supply chain management.
Deepdive
SCOR
Het procesgerichte karakter van Supply Chain Operations Reference (SCOR)-processen is essentieel in de structuur van supply chain management (SCM).
Het strategische karakter van het hedendaagse supply chain management komt terug in het niveau-0 proces ‘orchestrate’.
Dit is het enige niveau-0 proces, wat inhoudt dat dit het proces is dat de basis legt voor alle overige en daarop volgende processen. Het ‘orchestrate’ proces omvat o.a. het opstellen en beheren van bedrijfsregels, prestatiebeheer door continue verbetering, personeelsbeheer, netwerkontwerp, risicobeheer en het beheer van aan ESG-gerelateerde zaken (SCOR).
Dit basisproces wordt gevolgd door de niveau-1 processen: plannen, bestellen, sourcen, transformeren, vervullen en retourneren. Deze processen kunnen vervolgens geoperationaliseerd worden in zogenaamde ‘metrics’ (prestatieindicatoren; cijfers of andere datapunten die je daadwerkelijk kan meten en bij het verbeteren van processen een indicatie geven of er daadwerkelijk iets verbeterd is). In figuur 1 staan naast de traditionele economische variabelen ook de sociale en ecologische variabelen die in circulair supply chain management meegewogen worden.
Een proces wordt in SCOR gedefinieerd als een unieke reeks activiteiten of stappen die ondernomen worden om een specifieke uitkomst te realiseren. Binnen een toeleveringsketen zijn deze processen ontworpen om waarde te leveren aan de eindklant door middel van nauwkeurige planning, efficiënte uitvoering en het gebruik van meetbare prestatiefactoren.
Het SCOR-model (ontwikkeld door de Supply Chain Council, nu onderdeel van APICS/ASCM) biedt een gestandaardiseerde aanpak voor het modelleren, analyseren en verbeteren van supply chain prestaties. In de meest recente versie zijn de processen opgedeeld in twee niveaus. Ook wordt het model nu niet lineair, maar circulair weergegeven. Hieronder volgt een puntsgewijze beschrijving van de processen op niveau 0 en niveau 1:
Niveau 0: Orchestrate
- Orchestrate: Dit proces richt zich op het strategisch coördineren en integreren van alle supply chain-activiteiten. Het omvat het definiëren van bedrijfsregels, het inzetten van technologie en het beheren van menselijke resources om een efficiënte en effectieve supply chain te waarborgen.
Niveau 1: Hoofdprocessen
- Plan: Processen die zich bezighouden met het balanceren van vraag en aanbod om een actieplan te ontwikkelen dat voldoet aan de sourcing-, productie- en leveringsvereisten.
- Source: Processen die verantwoordelijk zijn voor het verkrijgen van goederen en diensten om te voldoen aan de geplande of daadwerkelijke vraag.
- Transform: Voorheen bekend als “Make”. Processen die producten of diensten transformeren naar een eindtoestand om te voldoen aan de geplande of daadwerkelijke vraag.
- Order: Processen die zich richten op het ontvangen en verwerken van klantorders, inclusief orderinvoer en -verwerking.
- Fulfill: Processen die zorgen voor de levering van eindproducten en -diensten om te voldoen aan de geplande of daadwerkelijke vraag, inclusief orderbeheer, transport en distributie.
- Return: Processen die verband houden met het terugsturen of ontvangen van geretourneerde producten om diverse redenen, en het bieden van ondersteuning na levering aan de klant.
Deze structuur helpt organisaties bij het analyseren, meten en verbeteren van hun supply chain-processen door een gemeenschappelijke taal en standaardbenadering te bieden.
SCOR-processen zijn ontworpen om het primaire doel van elke toeleveringsketen te ondersteunen: het uitvoeren en afleveren van klantorders. Dit betekent dat de processen zijn gericht op het maximaliseren van efficiëntie en effectiviteit binnen de keten, zodat klantverwachtingen op het gebied van kwaliteit, levertijd en kosten worden waargemaakt. Het procesgerichte karakter van SCOR helpt bedrijven om hun activiteiten te standaardiseren en te optimaliseren. Door te focussen op processen:
- Wordt inzicht verkregen in waar inefficiënties optreden.
- Kunnen prestaties worden vergeleken met benchmarks.
- Wordt flexibiliteit ingebouwd om in te spelen op dynamische klantvereisten.
SCOR introduceert daarvoor dus ook prestatie-indicatoren (Key Performance Indicators, KPI’s) om de efficiëntie en effectiviteit van processen te meten. Dit omvat zowel operationele KPI’s (bijvoorbeeld orderdoorlooptijd en kosten) als strategische KPI’s (bijvoorbeeld klanttevredenheid en wendbaarheid).
Voor meer informatie kun je relevante literatuur raadplegen, zoals het officiële SCOR-handboek of publicaties van ASCM.
Het supply chain-proces is zowel in theorie als praktijk lange tijd lineair weergegeven; ’take-make-waste’. Een lineaire supply chain is een open systeem dat weliswaar leunt op de omgeving voor bijvoorbeeld grondstofwinning maar dit als extern beschouwt (zie bijv. Circulaire waarde(n)modellen). Sinds de jaren 2000 is er echter toenemende aandacht voor circulariteit binnen supply chain management. De Ellen McArthur Foundation – een Britse non-profitorganisatie gericht op circulaire economie – heeft hier een grote rol in gespeeld. Binnen circulair supply chain management is de keten een gesloten systeem. Dat wil zeggen dat de omgeving waar het zowel van afhankelijk is (bijvoorbeeld voor grondstoffen) als waar het invloed op heeft (bijvoorbeeld door CO₂-uitstoot) in deze supply chain is opgenomen. In circulaire supply chains houden toeleveringsketens dus rekening met hun impact op het milieu en is er meer aandacht voor waardecreatie door natuurlijke hulpbronnen te behouden, terug te winnen en het gebruik ervan te verminderen (Geissdoerfer et al., 2017).
Waar over een vakgebied als algemene economie ook in abstracte zin getheoretiseerd kan worden, is supply chain management met afstand de meest praktijkgerichte discipline. Er is dan ook weinig onderscheid tussen het denken over supply chains en de daadwerkelijke ontwikkeling van supply chains in de praktijk – deze gaan hand in hand. Hieronder zullen we dan ook vooral ingaan op hoe supply chains zich in algemene zin hebben ontwikkeld over de jaren.
In de begindagen van supply chain management lag de nadruk vooral op de eigen organisatie en op wat we nu kennen als een onderdeel van SCM; logistiek. Het vakgebied was vooral gericht op efficiënt voorraadbeheer en op het proces van de goederenstroom vanuit de eigen organisatie naar de klant (downstream SCM) (Giunipero & Denslow, 2022).
Deepdive
history supply chain
Je kunt de historie van de supply chain nog veel verder in de geschiedenis plaatsen. Een bruikbaar beginpunt is de zijderoute, van waaruit de ontwikkeling in vijf fasen te beschrijven is:
Eerste fase – Zijderoutes (1e – 14e eeuw): Handel beperkte zich tot luxegoederen zoals zijde, verspreid via handelsroutes tussen China en Europa. Handelsnetwerken ontstonden onder bescherming van grote rijken, wat de eerste vormen van intercontinentale handel mogelijk maakte.
Tweede fase – Specerijenroutes (7e – 15e eeuw): Arabische, Perzische en Indiase kooplieden domineerden de handel over zee en breidden wereldwijde handelsnetwerken uit. Dit leidde tot intensievere goederenuitwisseling en meer culturele en economische integratie.
Derde fase – Ontdekkingsreizen en kolonialisme (15e – 18e eeuw): Europese landen openden directe zeeroutes naar Azië en Amerika, wat zorgde voor een toename van wereldwijde handelsstromen. Koloniale handel legde de basis voor mondiale grondstofketens.
Vierde fase – Industriële revolutie (19e – begin 20e eeuw): Mechanisatie, spoorwegen en stoomschepen vergemakkelijkten massaproductie en internationale distributie. Wereldwijde supply chains werden complexer en meer geïntegreerd.
Vijfde fase – Globalisering 4.0 (21e eeuw): Digitalisering en e-commerce transformeren supply chains met real-time data, automatisering en directe levering aan consumenten. Tegelijkertijd groeit de aandacht voor duurzaamheid en transparantie.
Een gedetailleerde beschrijving van deze ontwikkelingen door Peter Vanham (voormalig World Economic Forum) vind je hier.
Met de globalisering en opkomst van nieuwe markten ontstonden nieuwe afzetmarkten en nieuwe kansen voor bedrijven voor de winning van bronmaterialen. Ook legden bedrijven meer nadruk op hun eigen kerncompetenties en konden ze zich door de uitgebreide handelsmogelijkheden gaan specialiseren. Ze stopten met verticale integratie en besteedden niet-kernactiviteiten uit. Naarmate bedrijven begonnen uit te breiden en te specialiseren, ontstonden supply chains uit een toenemend aantal ketenschakels en werden ze internationaler en complexer (Vidrova, 2019). Hierdoor nam het belang van een goede coördinatie van de supply chain toe. Dit werd ook mogelijk gemaakt door de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Vooral de barcode, electronic data interchange (EDI) en enterprise resource planning (ERP) systemen hebben bijgedragen aan het verder analyseren van supply chains. Hierdoor nam ook het vakgebied een vlucht. Het vakgebied werd breder (en ging niet meer uitsluitend over logistiek) en daarmee ook specialistischer (het viel meer uiteen in deel-specialisaties) en werd het tegelijkertijd meer technologie-gedreven.
De groei van het internet (globalisering 4.0) in de jaren 2000 bracht een volgende golf van ontwikkelingen voor het vakgebied. Bedrijven begonnen de potentie van e-commerce en online afzetmarkten te ontdekken hetgeen ook nieuwe supply chain modellen bracht, zoals recent dropshipping en direct-to-consumer shipping. Voor het optimaliseren van de supply chain is steeds meer real-time data en bijbehorende analyse beschikbaar. Deze digitale ontwikkelingen zorgen ervoor dat gelijktijdig kostenreductie als waardevermeerdering plaats kunnen vinden binnen de supply chain, omdat er bijvoorbeeld beter aangesloten kan worden op klantbehoeften. Aan de andere kant ontstaat voor consumenten ook een uitdaging van toenemende complexiteit en een ondoorzichtige markt. Daarnaast blijkt de impact van het groeiend aantal geproduceerde producten – en bijhorende logistiek – op ecologische waarde ook een toenemend probleem. Daar komen we zo uitgebreid op terug.
Parallel aan deze ontwikkeling is er ook sinds de jaren 2000 meer aandacht voor duurzaamheid gekomen binnen supply chain management. Dit lichten we hieronder toe, nadat we zijn ingegaan op de huidige invulling van het vakgebied binnen het hbo.
SCM en duurzaamheid
Hoe wordt SCM uitgedaagd door duurzaamheid?
De ‘oude’ lineaire invulling van het vakgebied supply chain management heeft veel opgeleverd. Zo is de efficiëntie in bedrijfsprocessen enorm toegenomen en dus ook de verspilling binnen het eigen bedrijfsproces afgenomen. De eerste vormen van supply chain management waren vooral gericht op kostenbesparingen en reduceren van verspilling door goed voorraadbeheer. Met de huidige just-in-time leveringen en slimme inzet van data en technologieën zijn deze problemen voor veel bedrijven verleden tijd.
Het vakgebied heeft ons dus veel gebracht. De huidige problemen rondom duurzaamheid, maar ook het risico van pandemieën en geopolitieke spanningen, bieden echter nieuwe uitdagingen. Waar het vakgebied verspillingsreductie in het DNA heeft zitten, is het vooralsnog primair gericht op financiële verspilling binnen de eigen keten. Daarnaast is er binnen Lean Thinking ook aandacht voor het leveren van kwaliteit en ‘op tijd’. Andere vormen van verspilling, die bredere maatschappelijke of milieu impact hebben, worden veelal als extern beschouwd. Dat heeft gevolgen gehad voor mens en milieu (zie maatschappelijke uitdagingen), maar ook voor het maatschappelijk draagvlak van de logistieke sector. Zo heeft de Rijksadviseur zich in september 2023 uitgesproken over de noodzaak van radicaal ingrijpen van de overheid in de logistieke sector. Er zou volgens de Rijksadviseur alleen nog ruimte moeten zijn voor circulaire logistiek (zie dit artikel van het FD voor een samenvatting van het rapport). De praktijk vraagt dus om andere vormen van logistiek en supply chain management dan het lineaire model dat tot nu toe dominant is geweest. Het vakgebied is hier al volop mee bezig. De uitdagingen zijn breder dan alleen het introduceren van circulaire processen. Denk bijvoorbeeld aan de Jevons paradox – efficiëntere supply chains leiden tot minder verspilling, maar ook tot toenemende vraag door lagere kosten en betere beschikbaarheid. Hierdoor neemt de uiteindelijke impact (druk op ecologische waarde) toe.
Daarnaast maakt het procesgerichte karakter van het vakgebied en de grote afhankelijkheid van technologie dat het een vrij ‘technische’ discipline geworden is. Met andere woorden, de ‘hoe’ en ‘wat’ staan centraal. De problemen rondom duurzaamheid brengen weer nieuwe vragen naar de voorgrond, zoals ‘waar is de supply chain eigenlijk op gericht?’ ‘waarom hebben we de processen zo ingericht zoals ze zijn ingericht?’ ‘sluit dit nog aan bij onze missie als bedrijf?’ en ‘welke stakeholder dienen we hier primair mee?’.
Volgens sommigen is supply chain management hét vakgebied dat/de bedrijfsfunctie die duurzaamheid in het bedrijfsleven verder zou kunnen helpen (zie bijvoorbeeld dit korte artikel inclusief business case en dit artikel van EY of dit rapport van het World Economic Forum met voorwoord van de Ellen McArthur Foundation). Dit komt vooral door hun centrale positie en strategische functie binnen het bedrijf. De UN Global Compact heeft duurzame supply chain management ook prioriteit gemaakt en daarom een aantal tools ontwikkeld die bedrijven hierbij kunnen helpen, zie hier.
De toenemende risico’s van pandemieën, de impact van klimaatverandering en oplopende geopolitieke spanningen onderstrepen het groeiende belang van veerkracht in supply chains. Just-in-time leveringen, hoewel bevorderlijk voor efficiëntie in complexe internationale ketens, hebben bedrijven en samenlevingen kwetsbaarder gemaakt, zoals duidelijk werd tijdens de coronapandemie. Dit heeft geleid tot hernieuwde aandacht voor reshoring, insourcing en de strategische toepassing van buffers binnen langere toeleveringsketens.
De uitdagingen rondom duurzaamheid, pandemieën en geopolitieke spanningen vergroten de complexiteit binnen supply chain management. Waar efficiëntie of verspillingsreductie (economische waarden) lange tijd de centrale waarde is geweest zijn er nu meerdere, concurrerende waarden (zie figuur 1 in de deepdive over SCOR). Zo staan efficiëntie en veerkracht in de supply chain regelmatig op gespannen voet met elkaar. Die spanning geldt bijvoorbeeld tussen economische waarden, zoals gemaakte kosten, en sociale waarden, zoals een inkomen boven de armoedegrens. Deze complexiteit betekent dat er meer afwegingen gemaakt moeten worden en de focus van supply chain managers dus niet meer alleen komt te liggen op het proces maar ook op de missie en (strategische) doelen van het bedrijf.
Dit komt tot uitdrukking in het recentelijk aangepaste SCOR-model. Hierin zijn een aantal stappen geherdefinieerd (‘maken’ is bijvoorbeeld ‘transformeren’ geworden) en ook is er een niveau met een proces toegevoegd, te weten ‘orchestrate’. Het aangepaste Supply Chain Operations Reference (SCOR) model wordt hieronder weergegeven in figuur 2 en is hiervoor uitgebreid beschreven in de deep dive.
Er ontstaat een toename van complexiteit, niet alleen binnen het eigen bedrijf en zijn verschillende bedrijfsprocessen, maar ook tussen bedrijven in de keten. Wereldwijde supply chains zijn complex en individuele bedrijven hebben vaak beperkte capaciteit en invloed als het aankomt op het verbeteren van zowel sociale omstandigheden als het verminderen van de milieu-impact binnen productieketens. Dit hindert de transitie naar duurzame supply chains.
Hier worden verschillende acties op ondernomen, lees bijvoorbeeld over CSRD bij Accounting. Vanuit de EU is de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) van kracht. Vertegenwoordigers en stakeholders van het Nederlandse bedrijfsleven constateerden in dit rapport van de Sociaal Economische Raad echter dat wet- en regelgeving alleen onvoldoende effectief zal zijn. De SER pleit voor EU-brede sectorale afspraken tussen bedrijven, vakbonden en NGO’s waarin ze zich gezamenlijk committeren aan het implementeren van de due diligence-stappen (zie figuur 3), onafhankelijk monitoring van de voortgang hierop organiseren en klachtenmechanismen instellen (Bolster-Damen et. al, 2021). In ruil hiervoor zouden bedrijven onder een lichter toezichtsregime komen te vallen. De EU onderneemt wel actie, zo blijkt onder andere ook uit de Green Business pagina’s met instrumenten als de Environmental Footprint Methods.
Het effectief naleven van wet- en regelgeving vraagt dus om toenemende samenwerking tussen ketenpartners.
In de praktijk is echter te zien dat er ook als individuele aanbieder al best veel mogelijk is. Zo laat Tony Chocolonely zien.
Toekomst van het vakgebied
Wat zijn de (verschillende) visies op/ideeën over de toekomst van deze functie/het vakgebied? En wat vraagt dit van het onderwijs?
Supply chain management is een relatief jong vakgebied dat in korte tijd een zeer centrale positie binnen de bedrijfsvoering heeft verworven. Van een tactische functie waarbij het vooral gericht was op kostenbesparing en het laatste stukje van de keten (de levering aan de klant) heeft het zich ontwikkeld tot een strategische bedrijfsfunctie waarbij ook het proces voorafgaand aan en na de levering mee wordt genomen. Vandaag de dag houdt supply chain management zich dus bezig met het hele productieproces vanaf de winning van grondstoffen tot aan de retourstroom. Wel is dit proces, in lijn met ons dominante economische model, lange tijd lineair van aard geweest.
Met de uitdagingen rondom duurzaamheid wordt de uitdaging supply chains meer circulair vorm te geven, waarbij niet alleen verspilling gereduceerd wordt voor het individuele bedrijf, maar voor het milieu en de maatschappij in de breedte. Hiermee blijft de omgeving geen externe factor in het proces maar wordt het integraal onderdeel van de supply chain. Daarnaast wordt de proces-focus van supply chain management uitgedaagd: duurzaamheid roept bredere vragen op die juist door de strategische en centrale functie die supply chain managers hebben, opgeworpen kunnen worden. Voor toekomstige supply chain managers is het dus niet voldoende alleen de ‘hoe en wat’ van supply chain management te kennen maar ook de ‘waarom’ van het proces te kunnen analyseren. Dan komen we uit bij Supply Chain 4.0. Tegelijk zien we hier een focus op technologie, waarbij meervoudige waarde nog niet in alle aspecten is uitgewerkt.
Supply Chain 4.0 vertegenwoordigt de volgende fase in supply chain management, waarbij digitale technologieën zoals het Internet of Things (IoT), geavanceerde robotica en big data-analyse worden geïntegreerd om de prestaties en klanttevredenheid aanzienlijk te verbeteren (zie bijvoorbeeld McKinsey & Company).
Wat is er nieuw aan Supply Chain 4.0?
- Versnelling van processen: Door geavanceerde voorspellende analyses kunnen bedrijven de levertijden verkorten, met concepten zoals ‘predictive shipping’ waarbij producten worden verzonden voordat de klant een bestelling plaatst.
- Verhoogde flexibiliteit: Ad-hoc en real-time planning stellen bedrijven in staat dynamisch te reageren op veranderende vraag- of aanbodomstandigheden, waardoor planning een continu proces wordt.
- Granulariteit en precisie: Digitale technologieën maken het mogelijk om op een meer gedetailleerd niveau te opereren, met nauwkeurige voorspellingen en aanpassingen op basis van realtime data.
Relatie tot maatschappelijke uitdagingen
Supply Chain 4.0 speelt een cruciale rol bij het aanpakken van diverse maatschappelijke uitdagingen:
- Duurzaamheid en milieuvriendelijkheid: Door het implementeren van digitale technologieën kunnen bedrijven hun ecologische voetafdruk verkleinen, bijvoorbeeld door efficiënter transport en vermindering van afval (zie CPOstrategy).
- Transparantie en naleving: Geavanceerde tracking- en rapportagetools binnen Supply Chain 4.0 bieden uitgebreide monitoring en analyse van milieu- en sociale impact, waardoor bedrijven beter kunnen voldoen aan regelgeving en transparanter kunnen communiceren over hun duurzame praktijken.
- Aanpassing aan veranderende demografie: Met de vergrijzing van de beroepsbevolking en veranderende arbeidsmarkten kunnen automatisering en robotica helpen om aan de vraag te voldoen ondanks een krimpende arbeidsmarkt.
Door deze innovaties draagt Supply Chain 4.0 bij aan het verbeteren van operationele efficiëntie en het aanpakken van belangrijke maatschappelijke kwesties zoals duurzaamheid en arbeidsmarktveranderingen.
Het Landelijk Opleidingsprofiel Logistiek 2024 erkent de impact van Supply Chain 4.0 en integreert deze ontwikkelingen in het curriculum voor logistieke opleidingen. Dit profiel benadrukt het belang van digitale technologieën zoals het Internet of Things (IoT), big data-analyse, kunstmatige intelligentie (AI) en robotica om supply chains efficiënter, flexibeler en transparanter te maken. Deze technologieën stellen bedrijven in staat real-time gegevens te verzamelen, processen te automatiseren en datagestuurde beslissingen te nemen, wat leidt tot verbeterde zichtbaarheid en beheer van de supply chain.
Daarnaast legt het opleidingsprofiel de nadruk op het opleiden van professionals die niet alleen technische vaardigheden beheersen, maar ook in staat zijn om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. Dit omvat het streven naar duurzaamheid en het verminderen van de ecologische voetafdruk door middel van efficiëntere logistieke processen en het toepassen van innovatieve technologieën. Het profiel introduceert vier toekomstige beroepsprofielen: regisseur, innovator, technoloog en analist, elk met specifieke vaardigheden die aansluiten bij zowel technologische vooruitgang als maatschappelijke behoeften.
Om die maatschappelijke rol nader concreet te maken bespreken we kort twee voorbeelden van aanpakken die we vervolgens in een deepdive nog nader uitwerken. De eerste focust zich sterk op het vertalen van een lineaire keten naar een duurzame keten, waarbij ook ruimte is voor circulair organiseren: Lean & Green. De tweede gaat juist meer over de waarom van een proces en leidt tot fundamenteel andere inzichten om meervoudige waarde te organiseren, bijvoorbeeld in de keten; Integratie & functiecombinaties.
Lean and Green
De Lean and Green-aanpak combineert de principes van Lean Management en duurzaamheid binnen Supply Chain Management (SCM). Lean focust op het elimineren van verspilling en het verbeteren van procesprestaties, terwijl Green gericht is op het verminderen van ecologische impact en het vergroten van resource-efficiëntie (reductie grondstofgebruik). Deze combinatie creëert een geïntegreerde strategie voor economische, ecologische en sociale duurzaamheid (Hammou, I. A., Salah, O., & Hebaz, A., 2022).
Het is daarbij belangrijk om een goed beeld te ontwikkelen van de achtergronden voordat gestart wordt met de inzet van de Lean instrumenten. Voor elke keten moet ook die analyse eerst worden uitgevoerd, voordat gestart kan worden met het verbeteren van een proces. Anders is de kans aanzienlijk dat het niet tot het gewenste resultaat leidt. Niet voor niets maakte John Seddon ooit de kritische opmerking over ‘toolheads’ in een leerzaam interview: “… because they’re toolheads and are looking for something to stick their tool on. They don’t know how to conceptualize a problem. My mission is to help managers to get their thinking right”.
Deepdive
Lean and Green
Kernkenmerken van de Lean & Green aanpak
- Vermindering van verspilling
Lean and Green richt zich niet alleen op het minimaliseren van tijd- en procesverspilling (dit heet in de lean filosofie de ‘7 waste’), maar ook op het terugdringen van materiaalverspilling, slijtage, energieverbruik en verbruik van andere grondstoffen. Veelgebruikte lean-praktijken zoals Just-In-Time (JIT), Total Productive Maintenance (TPM), maar ook concepten als Reduce-Reuse-Recycle (3R) helpen hierbij. - Verbetering van duurzaamheid
Door samenwerkingen met leveranciers en klanten te versterken, kunnen bedrijven groene technologieën, milieuvriendelijke verpakkingen en reverse logistics implementeren. Deze aanpak bevordert ook hergebruik en circulaire economie-principes. - Focus op prestaties
Lean and Green verbetert de supply chain-prestaties door lagere operationele kosten, minder afval, een beter imago, en een verbeterde Life Cycle Assessment (LCA). Hoewel sommige praktijken zoals JIT gemengde resultaten tonen voor milieuprestaties, levert de aanpak als geheel voordelen op alle drie duurzaamheidspijlers.
De Lean and Green-aanpak is bij uitstek geschikt voor SCM, omdat de aanpak ook ondersteunend is in de optimalisatie van processen en het behalen van klantdoelen met minimale middelen. Lean and Green vereist bijvoorbeeld een goede balans tussen economische efficiëntie (figuur 5: vaststellen of processen efficiënt zijn in termen van doorlooptijd en wachttijd) en ecologische verantwoordelijkheid (figuur 6: vaststellen of processen efficiënt zijn in termen van grondstofgebruik en afval). Lean and Green stelt bedrijven in staat om kosten te reduceren en aan strenge milieu- en sociale eisen te voldoen. Bovendien versterkt de aanpak de veerkracht en wendbaarheid van toeleveringsketens, waardoor bedrijven beter kunnen inspelen op markttrends en regelgeving.
Integratie en functiecombinatie
Integratie en functiecombinatie bieden aanvullende ontwerpconcepten op het gangbare optimalisatie-denken vanuit specialisatie en competitie. Voor het begrijpen van het concept ‘integratie’ kun je denken aan een groendak. Dat is goedkoper in onderhoud, isoleert energie en geluid beter dan een standaard dak en het zorgt voor koelte in de zomer. Het heeft, zonder extra kosten, wel extra functies zoals wateropvang en bevorderen van biodiversiteit. Een groendak geeft weer ruimte voor het koppelen van nog meer voordelen: het plaatsen van zonnepanelen bijvoorbeeld. Doordat een groendak koeler is, renderen de zonnepanelen op zonnige dagen beter dan op een standaard plat dak.
Ook in de supply chain kunnen deze ontwerpprincipes resulteren in grote voordelen in financiële, ecologische of sociale waarden. Een groot aantal casussen is te vinden in dit document van Agentschap NL (een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie).
Deepdive
Integratie en functiecombinatie
Efficiëntie zetten we in voor het maken van winst door het halen van een enkel doel, denk aan het bouwen van een woonwijk of het transporteren van goederen vanuit Azië. Het is vanuit die efficiëntie-gedachte niet logisch om de bouwmaterialen, de bouwgereedschappen of een op te leveren woning in te zetten voor een tweede doel, dat leidt af van het hoofddoel. Deze efficiëntie (het middel zo goed mogelijk inzetten voor één doel) is op grotere afstand bekeken niet altijd slim. In het voorbeeld van zo’n woonwijk of het verplaatsen van goederen zijn er vaak meerdere doelen die parallel of in serie gerealiseerd moeten worden; op dezelfde plek, met vergelijkbare middelen of in dezelfde tijd. Als je middelen efficiënt inzet voor één doel gaat het totaal aan te ontwikkelen doelen per doel efficiënt, maar in het geheel tegen hogere kosten (financieel, sociaal en ecologisch) en met een lagere waarde (welvaart en welzijn). De betere oplossing is meestal om middelen, tijd of ruimte in te zetten voor meerdere doelen.
Hoe werkt dat? Als je verder uitzoomt kan het slim zijn om bij de bouw van de woonwijk ook naar energievraagstukken en bewonersvraagstukken te kijken. Het kan slim zijn om bij transport te kijken naar andere middelen om goederen te verplaatsen of bestaande transportlijnen te combineren met goederen of personen die behoefte hebben aan transport of reizen. Als deze extra doelen voldoende opleveren, dan keert de efficiëntie zich namelijk om: van alle benodigde middelen inzetten tot een enkel doel naar elk middel inzetten voor meer doelen (delen). Het is slimmer om meerdere doelen te integreren. Dit is een nieuwe manier om efficiëntie te benaderen.
Duurzame economie
Op zoek naar een duurzaam alternatief tekent zich een economie af die beter verweven is met de samenleving en die helpt om het toekomstig verdienvermogen, de kwaliteit van leven en het sociale weefsel te versterken en voor komende generaties veilig te stellen, zowel lokaal als mondiaal. Het duurzame alternatief is om van elk middel te kijken waarvoor het nog meer kan dienen. Het uitgangspunt daarbij is dat het delen van het middel voor meer doelen vanzelfsprekend wordt.
Een bekend voorbeeld: een auto staat de meeste uren van de dag stil (geparkeerd). Een auto delen met meer gebruikers geeft voordelen; van aantal te produceren auto’s, tot parkeerdruk in steden. Integratie biedt de kans een middel voor nog een geheel ander doel in te zetten. Een groep elektrische deelauto’s kan dan óók nog functioneren als buurtbatterij en je kunt ervoor kiezen om een lokaal wagenpark per buurt af te stemmen op de gecombineerde behoefte aan personen- en goederenvervoer.
Een ander sprekend voorbeeld betreft regenwater dat in de gangbare economie van specialisatie en efficiency zo snel mogelijk afgevoerd moet worden. In de integratie-benadering dient het voor natuur, koeling en verwarming (via warmte-terugwinning uit oppervlaktewater). Water is daarmee tegelijk een voedingsmiddel voor natuur en een batterij voor schone energie. Al die kansen worden gemist door meteen al het regenwater af te voeren. Lange tijd gold het afvoeren van regenwater als de meest efficiënte oplossing. Voor dat doel werden middelen ingezet als het dure rioolsysteem dat overal in Nederland ligt. Nu wordt dit systeem een onderdeel van veel groen en veel waterpartijen die samen zorgen voor opvang en afvoer van water, terwijl dit water en ook het groen andere functies kunnen vervullen. Tegelijk zijn deze middelen goedkoper dan het riool; dit is de nieuwe, duurzame efficiëntie. Inmiddels is in België de opvang van regenwater voor het doorspoelen van de WC standaard. Daarmee besparen onze zuiderburen 7-8 liter drinkwater per spoelbeurt.
De voorbeelden tonen aan hoe integratie in potentie een belangrijke bijdrage kan leveren aan herstel en opbouw van de omgeving. Regeneratie is zelf een mogelijk doel dat toegevoegd kan worden als laatste element om het verhaal over nieuwe, duurzame efficiëntie completer te maken. Regeneratie is een noodzakelijk element omdat de inzet van een middel niet kan zonder schade. Er is bij productie of transport altijd sprake van emissie van geluid, restwarmte, CO2 en andere stoffen. Er is altijd gebruik van ruimte en grondstoffen die ook voor iets anders gebruikt hadden kunnen worden. De circulaire en deeleconomie bieden tal van instrumenten die je kunt inzetten voor regeneratie.
Door integratie ben je in staat om minder schade toe te brengen, de schade te beperken of de schade te herstellen. Inzet van een middel kan niet zonder schade, negatieve neveneffecten, maar het gaat vaak ook gepaard met positieve neveneffecten. Door actief naar combinaties te zoeken en mogelijke integraties te analyseren en te kijken naar ecologische en sociale waarden, ontstaan combinaties die positief bijdragen aan het welzijn van iedereen.
Materialen
Lesmaterialen
MOOC
Sustainable Supply Chains: een gratis online cursus aangeboden door Coursera, waarin je leert hoe je duurzame supply chains kunt opbouwen en je organisatie kunt voorbereiden op veranderingen in beleid en risico’s.
Supply Chain Sustainability: een gratis cursus van OpenLearn (The Open University) die vier duurzaamheidsperpectieven introduceert en bespreekt hoe deze kunnen worden toegepast om de duurzaamheid van supply chains te beoordelen.
Mastering Sustainable Supply Chain Management: een gratis cursus die inzicht biedt in duurzaamheid en de 4R’s van supply chain management, evenals de benodigde tools om veerkrachtige en duurzame supply chains te ontwikkelen.
Video
5 Steps to a Sustainable Supply Chain: in deze video worden vijf stappen besproken om een duurzame supply chain op te bouwen, ondersteund met praktijkvoorbeelden. Bruikbaar als introductie van SSCM aan studenten.
MIT SSCM Webinar: Een webinar van MIT dat dieper ingaat op duurzame supply chain management en de transformatie van organisaties richting klimaatbestendigheid.How Supply Chain Transparency Can Help the Planet: In deze TED-talk bespreekt Markus Mutz hoe transparantie in de supply chain – met behulp van technologie – kan bijdragen aan milieubescherming.
Lezen
McGraw Hill heeft een paar artikelen met ideeën over SSCM in het onderwijs.
- Sustainability in Operations and Supply Chain Management Classroom: Een artikel dat strategieën bespreekt voor het integreren van duurzaamheid in operationele en supply chain management cursussen.
- Teaching Supply Chain Sustainability and Resilience: Een artikel dat ingaat op het onderwijzen van veerkracht en duurzaamheid in supply chain management, met nadruk op risicobeheer en optimalisatie.
Deze openbare les “Circulaire waarde(n)modellen” van Koen Dittrich, gepubliceerd door de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dittrich beschrijft het traditionele lineaire systeem als een proces waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur vaak als afval eindigen.
Dit onderzoek van Vegter, Van Hillegersberg en Olthaar beschrijft de supply chain in een circulair business model in acht processtappen: (1) Plan (2) Source (3) Make (4) Deliver (5) Use (6) Return (7) Recover (8) Enable.
Dit artikel op Politico.eu bespreekt een gezamenlijke oproep van Nederlandse werkgeversorganisaties en vakbonden aan de Europese Commissie voor ambitieuze due diligence-wetgeving die sectorale samenwerking stimuleert. Ze benadrukken dat, gezien de complexiteit van internationale toeleveringsketens, alleen het verplicht stellen van due diligence-processen niet voldoende is om arbeids-, mensenrechten- en milieurisico’s effectief aan te pakken.
Het artikel Supply Chain Management in the Aspect of Globalization onderzoekt hoe globalisering de complexiteit van supply chain management (SCM) vergroot en benadrukt het belang van effectieve SCM voor bedrijfsresultaten en klanttevredenheid. Het definieert kernbegrippen zoals supply chain en SCM, bespreekt de voordelen van deelname aan mondiale supply chains en identificeert veelvoorkomende fouten die bedrijven maken bij internationale operaties.
Lees verder
Verder verdiepen?
- Ontmoet collega’s die ook aan de slag willen
- Stel je vragen en ga in gesprek
- Leer samen met anderen nieuwe (manieren voor) economieonderwijs
Inhoudsopgave
Klik op een item hieronder om direct naar dit onderdeel te gaan.